(وَ يُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحادِيثِ) قتاده گفته: يعنى تعبير خواب را بتو تعليم كند و اينكه از تعبير خواب بتأويل احاديث تعبير فرموده براى آنست كه در تعبير خواب اوضاع و احوال مردم از روى خوابها معلوم گردد، و معناى تأويل هم قرار گرفتن مآل كار مردم است طبق آنچه در خواب ديده‌اند. و ابن زيد گفته: يوسف 7 داناترين مردم بتعبير خواب بوده است. و ابو مسلم در معناى آيه گفته است: يعنى بوسيله نبوت و وحى سر انجام كارها را بتو خبر دهد، و اين معجزه تو است كه هر چيز را پيش از وقوع آن بدانى، بدليل آنكه امر تعليم در آيه بخدا نسبت داده شده كه خدا تو را تعليم كند و تعليم خدا جز از راه وحى صورت نگيرد. و حسن و جبائى گفته‌اند: منظور احاديث و احوال پيمبران و ملتها است، يعنى كتابهاى آسمانى و نشانه‌هاى توحيدى و احكام و شرايع و امور دينى.

(وَ يُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ) و نعمت خود را بوسيله نبوت بر تو تمام كند، زيرا نبوت بهترين و بالاترين نعمتهاى دنيا است، و برخى گفته‌اند: اتمام نعمت بآن است كه خدا فرمان دوام آن را بدهد و از آلودگيها پاك سازد و از هر نقصى خالص گرداند، و چنين نعمتى را جز از خداى تعالى نبايد در خواست كرد زيرا تنها او است كه قادر بر اعطاء چنين نعمتى است. و قول ديگر آنست كه منظور از اتمام نعمت در آيه آن است كه برادران را نيازمند تو گرداند تا پس از آن بديها كه بتو كردند تو در عوض بدانها انعام كنى.

(وَ عَلى‌ آلِ يَعْقُوبَ) و نسبت بخاندان يعقوب يعنى به برادرانت كه آنها را بر اسلام ثابت قدم كند، و بوسيله مقام و منزلت تو آنها را شريف گرداند، و نبوت را در ايشان قرار دهد. و برخى گفته‌اند: يعنى بدست تو آنها را از محنتها نجات بخشد و بدينوسيله نعمت خود را بر آنها تمام كند.

(كَما أَتَمَّها عَلى‌ أَبَوَيْكَ مِنْ قَبْلُ إِبْراهِيمَ وَ إِسْحاقَ) چنانچه نعمت خود را بر ابراهيم تمام كرد به اينكه او را بمقام دوستى خود و نبوت و نجات از آتش نمرود مخصوص ساخت و بر اسحاق نعمت را تمام كرد به اينكه براى او فداء فرستاد و از ذبح نجاتش داد، و اين‌