يتيم است-.[1](لَهُمْ فِيها زَفِيرٌ وَ شَهِيقٌ) زجاج گفته: «زفير» و «شهيق» نام صداى افراد غمگين و محزون است. و «زفير»: به ناله شديد و بد صدا گويند مانند ابتداى صداى الاغ، و «شهيق» ناله سخت و بلند را گويند همانند آخر صداى الاغ. و ابن عباس گفته:

منظور ناله و آه حسرت و نفس بلند و گريه ممتد ميباشد.

(خالِدِينَ فِيها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ إِلَّا ما شاءَ رَبُّكَ) در تأويل اين آيه در دو

[1]- و خلاصه اشكالى كه موجب انحراف جمعى گشته و وسيله‌اى بدست جبريان داده و ديگران از آن پاسخ گفته‌اند و مصنف نيز بطور اجمال باشكال و جواب مزبور اشاره فرموده اين است كه:

بعضى بظاهر اين آيه تمسك جسته و گفته‌اند: اينكه خداوند مردم را بدو دسته شقى و سعيد تقسيم كرده و اشقياء را اهل دوزخ و سعداء را اهل بهشت دانسته است دليل بر اين است كه جمعى در همين دنيا بحكم خداوند شقى هستند و جمعى ديگر سعيد و خوشبخت هستند و حكم خداوند قطعى و غير قابل تخلف است، پس آن كس كه شقى است در همين دنيا بحكم خداوند و بطور اجبار شقى است و آن كس كه سعيد است نيز همين گونه است، و بدنبال اين مطلب آن همه حرفها و سخنها گفته‌اند تا آنجا كه بحديث معروف

« الشقى شقى فى بطن امه و السعيد سعيد فى بطن امه»

نيز در اينباره تمسك جسته و بنظر خودشان مطلب را مسلم گرفته‌اند.

و خلاصه پاسخى كه مصنف و ديگران دانشمندان بزرگوار از اين سخن داده‌اند آنست كه ظرف حكم خداوند قيامت است نه دنيا و خبرى كه خداوند از شقاوت و سعادت آنها داده و حكمى كه در اينباره فرموده- اگر چه بصورت ماضى است- اما ظرف آن آينده است و چون سر انجام و مآل كار و اعمال و كردار مردم طورى است كه آنها را بشقاوت و سعادت ميكشاند خداى تعالى هم اكنون حكم بشقاوت و سعادت و يا بتعبير ديگر خبر از شقاوت و سعادت آنها داده است چنانچه شما كودكى را كه پدرى پير و فرتوت دارد حكم به يتيمى و بى پدرى او ميكنيد و از وى به يتيم تعبير ميكنيد و منظور اين نيست كه هم اكنون يتيم است بلكه منظور اين است كه با اين وضعى كه او در پيش دارد بزودى يتيم خواهد شد، و معناى كلام رسول خدا- 6- نيز همين است كه شخص مرتكب اعمال زشت آينده‌اش شقاوت و اهل دوزخ است ... و البته خوانندگان محترم براى تحقيق بيشتر بايد بكتابهاى مفصلى كه در اينباره نوشته شده از آن جمله بتفسير شريف- الميزان و يا ترجمه آن در تفسير همين آيه مراجعه كنند و شرح بيشتر از وضع پاورقى ما خارج است و اينمقدار هم براى توضيح كلام مصنف رحمه اللَّه تعالى بود.