غالب گرداند و حجت خود را باتمام رساند، و اصل «اباء» بمعناى خوددارى و جلوگيرى كردن است، و معناى خوش نداشتن و اكراه در آن ملحوظ نيست. زيرا در مثل گويند: فلانى از ظلم اباء دارد، و معنايش اين نيست كه ظلم را خوش ندارد زيرا اين موجب مدح نيست چون قوى و ضعيف در اينباره مساوى هستند و آنچه موجب مدح است همان جلوگيرى و خوددارى از ظلم است.

(وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ) يعنى با اكراه كافران.

(هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ) يعنى محمد- 6- را كه رسالتهاى خود را براى ابلاغ به امت بعهده او واگذار كرد.

(بِالْهُدى‌) يعنى بحجتها و دلائل و براهين.

(وَ دِينِ الْحَقِّ) كه همان اسلام باشد، و هر آنچه اسلام از احكام و دستورات دينى متضمن است كه انجام دهنده‌اش مستحق ثواب است، و هر دينى جز آن باطل و موجب عتاب است.

(لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ) يعنى تا دين اسلام را بوسيله حجت و غلبه بر تمام اديان پيروز گرداند بدانسان كه در روى زمين دينى بجاى نماند جز آنكه مغلوب حجت اسلام گردد، و كسى نباشد كه در حجت و برهان بر مسلمانان پيروز گردد، و اما از نظر غلبه ظاهرى نيز چنان شد كه هر دسته از مسلمانان بر ناحيه‌اى از نواحى مشركان پيروز شدند كفار بنوعى مقهور آنان گشتند.[1] و ضحاك گفته: منظور زمان نزول عيسى بن مريم است كه تمام پيروان اديان مسلمان‌

[1]- منظور اين است كه اين خبر قرآنى در خارج محقق شد و اين خود يكى از معجزات قرآن است چون قرآن خبر داده كه اسلام بر تمام اديان پيروز خواهد شد، و تا حدودى چنين هم شد اگر چه مسلمانان بر تمامى كشورهاى مشركان و كفار پيروز نشدند ولى در هر جا اسلام توانست بنوعى شرك و كفر را مقهور خود سازد، يهود را بنوعى و نصارى و مجوس را نيز بنوعى ديگر و بت پرستان را تا حدود زيادى مقهور خود ساخت، ولى تفاسير ديگرى كه از اين آيه شده و بخصوص در نظر ما تفسيرى كه امام باقر( ع) از اين آيه كرده‌اند و آن را ناظر بزمان ظهور حضرت مهدى( ع) دانسته‌اند دلچسب‌تر و بحقيقت نزديكتر است و اللَّه العالم.