(فَقُلْ لِي عَمَلِي وَ لَكُمْ عَمَلُكُمْ) بگو اگر من دروغ ميگويم و بال و كيفر آن بر- خودم باشد و كيفر عمل شما هم بر خودتان باشد.

(أَنْتُمْ بَرِيئُونَ مِمَّا أَعْمَلُ وَ أَنَا بَرِي‌ءٌ مِمَّا تَعْمَلُونَ) شما از كارى كه من ميكنم بيزاريد و من از آنچه شما ميكنيد بيزارم. و اين آيات نظير آيات سوره كافرون است:(قُلْ يا- أَيُّهَا الْكافِرُونَ لا أَعْبُدُ ما تَعْبُدُونَ ...) و اين تهديدى است از جانب خداى تعالى براى كافران، مانند آيه ديگر كه فرمايد:(اعْمَلُوا عَلى‌ مَكانَتِكُمْ ...)[1] (شما بجاى خويش عمل كنيد من هم بجاى خود ... بزودى خواهيد دانست ...) و مانند آن. و برخى گفته‌اند: اين آيه بوسيله آيه قتال منسوخ گشته كه در آنجا خداوند دستور كشتار آنها را ميدهد. و برخى ديگر گفته‌اند: منافاتى ميان اين دو آيه نيست، زيرا اين آيه براى بيزارى جستن و تهديد آنها است، و منافاتى با دستور جهاد و كارزار با آنها ندارد.

(وَ مِنْهُمْ مَنْ يَسْتَمِعُونَ إِلَيْكَ) يعنى و از اين كافران كسانى هستند كه بتو گوش فرا دهند، و البته اين گوش دادنشان نه براى فهميدن بوده بلكه براى رد كردن آن است، و از اينرو مورد نكوهش و مذمت قرار گرفتند و آنها را همچون كرانى قرار داده است چون گوش دادنى كه براى فهم نباشد و براى رد كردن باشد سودى نبخشد و مانند كسانى هستند كه اصلا گوش ندارند.

(أَ فَأَنْتَ تُسْمِعُ الصُّمَّ وَ لَوْ كانُوا لا يَعْقِلُونَ) آيا اى پيغمبر تو ميتوانى كر را بشنوانى، با اينكه جاهل هم هستند.

(وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْظُرُ إِلَيْكَ) خو از آنها كسانى هستند كه بتو نگاه ميكنند، يعنى به اعمال و رفتار تو نگاه ميكنند، نه آنكه نگاه آنها از روى حقيقت و اعتبار باشد بلكه نگاهشان بر طبق عادت است، و از اينرو از نگاه خود سودمند نگردند.

(أَ فَأَنْتَ تَهْدِي الْعُمْيَ وَ لَوْ كانُوا لا يُبْصِرُونَ) يعنى همانطور كه تو نمى‌توانى شخص كور را بينا كنى و از بينايى بهره‌مندشان سازى، هم چنين نمى‌توانى از آن دليلها و براهينى كه آورده‌اى مردمى را كه صرفاً بدان مى‌نگرند و در صدد بهره بردن و سودمند شدن بدانها نيستند بهره‌مند سازى. و بعضى گفته‌اند: معناى اين دو آيه آن است كه: برخى‌

[1]- سوره انعام آيه 135 و هود آيه 93 و 121 و زمر آيه 39.