بر ديگرى اطلاق نشود، و اگر بخواهند آن را بر ديگرى جز خدا اطلاق كنند بايد مقيد بقيدى كنند، چنانچه نام «رب» نيز اينگونه است كه بطور مطلق بغير از خداوند بر ديگرى اطلاق نگردد، و در مورد ديگرى جز خداى تعالى مقيد شود چنانچه گويند «رب الدار»- پروردگار خانه- و «رب الضيعة»- پروردگار آب و ملك- و خداى تعالى هر جاندارى را كه بيافريند و قصد ماندن آن را داشته باشد بايد روزيش را بدهد، زيرا اگر بقاء او را بخواهد آن جاندار محتاج بغذا است.

(أَمَّنْ يَمْلِكُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ) يعنى و آيا كيست كه بتواند گوش و چشم بشما بدهد و بآنها قدرت شنيدن و نيروى ديدن دهد و اگر بخواهد آن نيرو و حس را از آنها بگيرد.

(وَ مَنْ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَ يُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ) زنده را از مرده، و مرده را از زنده بيرون آورد، بعضى گفته‌اند: يعنى انسان را از نطفه و نطفه را از انسان بيرون آورد، و برخى ديگر گفته‌اند: يعنى حيوان زنده را از شكم مادر مرده‌اش بيرون آورد، و آنكه خلقتش كامل نشده و بحد كمال نرسيده از زنده خارج كند. و ديگرى گفته:

يعنى مؤمن را از كافر، و كافر را از مؤمن بيرون آرد.

(وَ مَنْ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ) و كيست كه همه كارها را بر طبق حكمت در آسمان و زمين تدبير كند؟

(فَسَيَقُولُونَ اللَّهُ) بزودى اعتراف كنند كه او خداى تعالى است كه اين كار را انجام دهد، و بتها قدرت آن را ندارند.

(فَقُلْ أَ فَلا تَتَّقُونَ) چون اين اعتراف را كردند بگو: آيا در مورد پرستش بتها از عقاب او نمى‌ترسيد؟ و اين آيه بما مى‌فهماند كه احتجاج و بحث درباره دين نيكو است زيرا خداى تعالى در اين آيه با مشركان احتجاج فرمايد. و مطلب ديگرى كه از آيه استفاده ميشود آن است كه اينان بخالق و آفريدگار خود اعتراف و اقرار داشتند اگر چه مشرك بودند، زيرا جمهور عاقلان- بجز اندكى از ملحدان از فلاسفه- خدا را اقرار دارند. و آنان كه بصانع خود اقرار دارند بر دو دسته تقسيم شوند دسته‌اى كه‌