مخمصة: گرسنگى، و اصل اين لغت از «خمص» و «خميص» بمعناى تهى بودن شكم و لاغرى آن از گرسنگى است.

غيظ: دگرگون شدن نفس از ديدن چيزهاى ناراحت كننده.

تفسير:

پس از آنكه خداى سبحان داستان متخلفين از جنگ تبوك و عذر خواهى و پذيرفتن توبه نادمان آنها را بيان داشت دنبال آن بصورت توبيخ از اين عمل آنها فرمايد:

(ما كانَ لِأَهْلِ الْمَدِينَةِ وَ مَنْ حَوْلَهُمْ مِنَ الْأَعْرابِ ...) ظاهر اين كلام بصورت خبر ذكر شده ولى معناى آن نهى است مانند آيه ديگرى كه ميفرمايد:(ما كانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ)[1]- نرسيده است شما را كه رسول خدا را آزار كنيد- (يعنى آن حضرت را آزار نكنيد) در اين جا هم معناى آيه اين است كه براى مردم مدينه و باديه نشينان اطراف آن جايز نيست كه در جنگ تبوك و غير آن جنگ بدون عذر از رفتن با پيغمبر تخلف كنند، و برخى گفته‌اند: منظور قبائل مزينة و جهينة و اشجع و غفار و اسلم بوده‌اند.

(وَ لا يَرْغَبُوا بِأَنْفُسِهِمْ عَنْ نَفْسِهِ) يعنى بر آنها و بر همه مؤمنان جايز نيست كه نفع خود را خواسته و جان خود را حفظ نكنند، و اين فريضه‌اى است كه خداى تعالى بر ايشان واجب فرموده روى حقى كه رسول خدا- 6- بر آنها دارد از نظر اينكه آنها را هدايت فرموده و از ظلمت كفر بنور ايمان راهنمايى شده‌اند. و برخى گفته‌اند: معناى آيه اين است كه راضى نشوند، خود در خوشى و آسايش بسر برند و رسول خدا در گرما و سختى باشد، بلكه بايد جان خود را سپر جان آن حضرت قرار دهند.

(ذلِكَ بِأَنَّهُمْ ...) و اين نهى از تخلف بدانجهت است كه ايشان را تشنگى و رنجى در بدن و گرسنگى سختى در راه اطاعت خدا نرسد ...

[1]- سوره احزاب آيه 53