محرم ميشد، و جنگ با آنها آزاد ميگشت چه آنان كه پيمان مخصوصى داشتند و چه- آنان كه در تحت پيمان و مهلت عمومى واقع شده بودند.- اين بنا بر گفته آن كس كه ميگويد مقصود چهار ماه حرام معروف بوده-.

و برخى گفته‌اند مقصود: گذشتن چهار ماهى است كه آغازش از روز ابلاغ آيات در مكه بوده در اينصورت چهار ماه عبارت از بيست روز از ذى حجة و ماه محرم و صفر و ربيع الاول و ده روز از ربيع الثانى است كه در اين مدت خداوند بمشركان مهلت گردش در آن سرزمين و امان داده است.

(فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ) يعنى از آن پس شمشير در ميان آنها بگذاريد در هر زمان و هر جا كه بودند، چه در ماههاى حرام و چه در غير آن، چه در حل و چه در حرم، و اين آيه ناسخ هر آيه‌اى است كه درباره صلح و خود دارى از جنگ با آنها نازل شده بود.

(وَ خُذُوهُمْ) برخى گفته‌اند: در اين آيه تقديم و تأخير (و پيش و پسى) شده و تقدير آن چنين است: «فخذوا المشركين حيث وجدتموهم و اقتلوهم ...»[1] ولى دسته ديگرى گفته‌اند: تقديم و تأخيرى در آن نيست و تقدير آيه چنين است:

«فاقتلوا المشركين حيث وجدتموهم او خذوهم و احصروهم ...»[2] كه منظور دستورى است بتخيير بهر يك از دو كارى كه مصلحتش بيشتر است.

(وَ احْصُرُوهُمْ) يعنى آنها را حبس كنيد و برده گيريد، يا مالى از آنها بفديه بگيريد و آزادشان كنيد، و برخى گفته‌اند: يعنى آنها را از ورود بمكه و تصرف در شهرهاى اسلامى جلوگيرى كنيد.

(وَ اقْعُدُوا لَهُمْ كُلَّ مَرْصَدٍ) يعنى در هر راهى و در هر جايى كه احتمال ميدهيد آنها از آن جا بگذرند، و راهها را بر ايشان ببنديد تا بتوانيد آنها را دستگير سازيد ..

(فَإِنْ تابُوا) يعنى اگر از كفر خويش باز گشتند و در برابر شرع مقدس اسلام‌

[1]- يعنى بگيريد مشركين را هر جا كه يافتيد و آنها را بكشيد.

[2]- يعنى بكشيد مشركين را هر جا كه يافتيد يا آنها را بگيريد و محاصره و حبس كنيد.