نام کتاب : ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن (مترجم- بیستونی، محمد) نویسنده : الشيخ الطبرسي جلد : 10 صفحه : 183
است. مىگويد: هر گاه براى جنگ، با مردم
كافر نزديك شديد، به آنها پشت، نكنيد و پا بفرار نگذاريد.
(وَ مَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلَّا مُتَحَرِّفاً
لِقِتالٍ أَوْ مُتَحَيِّزاً إِلى فِئَةٍ فَقَدْ باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ): هر كس از جنگ روى گردان شود و راه فرار پيش گيرد، سزاوار غضب خداست
و بقولى بسوى غضب خدا بازگشته است. اما اگر كسى جاى خود را ترك كند براى اينكه جاى
بهترى پيدا كند، تا بهتر بتواند با دشمن بزد و خورد بپردازد، يا اينكه خود را
بدستهاى برساند كه از آنها كمك بگيرد، عيبى ندارد.
(وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ):
جايگاه كسى كه از جنگ فرار كند جهنم است و جهنم بد جايگاهى است. بيشتر مفسرين
گويند: اين تهديد، مخصوص بدريان است. در جنگ بدر، مسلمين حق جابجا شدن نداشتند،
زيرا آنها فقط يك گروه بيشتر نبودند و انتقال از اين جا بجاى ديگر براى پيوستن
بگروه ديگر و كمك گرفتن از آنها امكان نداشت. اما در جنگهاى ديگر چنين كارى امكان
دارد و مسلمان بهر جا فرار كند، بسوى گروه مسلمان فرار كرده است.
ابن عمر مىگويد: پيامبر ما را بجنگى فرستاد و مسلمين در موقع برخورد
بدشمن فرار كردند و بمدينه بازگشتند. گفتيم: يا رسول اللَّه، ما از جنگ فرار
كردهايم فرمود: شما با دشمن جنگيدهايد و من «فئه» شما (كه بمن پناه آوردهايد)
برخى گويند: اين آيه، عام است و بطور كلى هر كس كه از جنگ فرار كند، مشمول اين
تهديد است.
اكنون اين مطلب را بيان مىكند كه در جنگ بدر، مشركين را مسلمانان
نكشتهاند، بلكه خدا كشته است. مىفرمايد:
(فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَ لكِنَّ اللَّهَ قَتَلَهُمْ): در اينجا مىگويد: كارهاى خداوند سبب اصلى قتل ايشان بود. مثل
تشجيع مسلمين و انداختن ترس و وحشت در دلهاى دشمنان و ... نه كارهايى كه شما
كردهايد. پس اين فعل از خدا سر زده است نه از شما.
(وَ ما رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَ لكِنَّ اللَّهَ رَمى): در روايت است كه در روز بدر، جبرئيل
نام کتاب : ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن (مترجم- بیستونی، محمد) نویسنده : الشيخ الطبرسي جلد : 10 صفحه : 183