بيان آيه 2 تا 4

لغت:

وجل: خوف و ترس. فعل آن «وجل يوجل» بهتر است. شاعر گويد:

يعنى: بجان تو سوگند، نميدانم و مى‌ترسم كه مرگ ابتدا گلوى كداميك از ما را بفشارد.

توكل: اعتماد بخدا در همه نيازمنديها.

اعراب‌

حقاً: منصوب است به مفاد جمله. يعنى «احق ذلك حقا»

مقصود:

آيه پيش را بجمله‌(إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ) تمام كرد. اكنون در وصف مؤمنين مى‌فرمايد:

(إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ‌): مؤمن كسانى هستند كه در برابر خداوند از روى تعظيم بترسند. يعنى هر گاه در باره عدالت و كيفر و قدرت خدا گفتگو شود بترسند و هر گاه از نعمتها و احسانها و رحمت و پاداشش گفتگو شود، آرامش خاطر پيدا كنند. چنان كه مى‌فرمايد:(بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ) (رعد 28: با ياد خدا دلها آرام مى‌گيرد) بنا بر اين ميان اين دو آيه، ناسازگارى نيست. زيرا ترس مربوط بذكر كيفر خدا و آرامش مربوط بذكر عفو و احسان خداست. ديگر اينكه: مؤمن هر گاه بياد نعمتها و آمرزش خدا بيفتد، حسن ظن پيدا مى‌كند و آرامش مى‌يابد و هر گاه بياد گناهان خود بيفتد، ناراحت و پريشان مى‌شود. و جل يعنى ترسى كه همراه با اندوه است.

(وَ إِذا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آياتُهُ زادَتْهُمْ إِيماناً): هر گاه قرآن براى آنها خوانده شود، بر يقين و ايمان آنها افزوده ميشود. ابن عباس گويد: يعنى بر تصديق آنها نسبت به آياتى كه تدريجاً از جانب خداوند نازل مى‌شود، افزوده مى‌شود.