و پروردگار جهانيان است، ضمناً از اين آيه دو چيز استفاده ميشود. 1- وجوب شكر نعمت دهنده 2- راه و طرز آن‌( الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌)- معناى اين دو صفت و فرق آنها با هم در تفسير(بِسْمِ اللَّهِ) گذشت و تكرار آنها پس از حمد بمنظور تأكيد است ولى على بن عيسى رمانى ميگويد:

ذكر اين دو صفت پس از بسم اللَّه و پس از حمد تكرارى است زيرا پس از بسم اللَّه چون كلمه «اللَّه» بمعناى كسى است كه شايستگى پرستش دارد(الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ) بيان سبب اين لياقت و شايستگى است و پس از حمد براى بيان علت و سبب اين شكر و سپاس است.

(مالِكِ يَوْمِ الدِّينِ-) پس از بيان مالكيت خدا در اين عالم، اين آية مالكيت و سلطنت او را در جهان ديگر بيان ميكند و منظور از «يوم» (روز) زمان است مطلقا نه روز اصطلاحى مقابل شب.

بعضى ميگويند: منظور از «روز» ادامه نور و روشنى است تا سر نوشت‌ها تعيين شده هر كسى در مكان خود مستقر گردد.

در باره‌(يَوْمِ الدِّينِ) جبائى ميگويد يعنى روزى كه بر دين جزا و پاداش داده ميشود.

محمّد بن كعب معتقد است يعنى روزى كه جز دين چيزى سود نمى‌بخشد.

با اينكه خدا مالك همه عالمها است علّت اينكه او را فقط مالك روز دين و عالم آخرت معرفى ميكند بيان عظمت و اهميت آن روز است مانند آيه كريمه:(رَبُّ الْعَرْشِ) خداى عرش كه براى بيان عظمت عرش است.

ضمناً اين آيه بر اثبات معاد و لزوم ترس و اميد از آن، دلالت دارد زيرا تصور آن جهان خوف و اميد را در انسان پديد ميآورد.

(إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ-) روى قانون ادبى عربى مقدم شدن «ايَّاكَ» (تو را) بر دو فعل براى بيان انحصار است يعنى خدايا منحصراً تو را ميپرستيم نه غير تو را و فقط از تو كمك ميجوئيم نه از غير تو.

عبادت، خود نوعى شكر است و نيز هدف از آن است زيرا عبادت آخرين درجه‌