حقيقت نسخ‌

بهترين تعريفى كه براى نسخ شده اين است: كه آن عبارت است: از هر دليل شرعى كه دلالت كند بر اينكه مانند حكمى كه بدليل اوّل ثابت شده در آتيه ثابت نيست بنحوى كه اگر آن دليل نبود حكم بر طبق دليل اوّل در آتيه نيز ثابت بود بشرط اينكه دليل دوّم با فاصله از دليل اوّل آمده باشد.

و برخى در معناى آيه گفته‌اند منظور اين است: بر نميداريم آيه و يا حكم آيه‌اى را.

ابن عباس ميگويد: مراد اين است: ما تبديل نمى‌كنيم آيه‌اى را.

(أَوْ نُنْسِها ...)- تأخير نمياندازيم و يا فراموش نمى‌كنيم.

كسى كه اين جمله را «او ننسها» قرائت كرده معناى آن دو نحو است زيرا لفظ «نسى‌ء» كه لفظ «انسى» از آن نقل شده دو نوع است:

1- بمعناى نسيان و فراموشى كه در مقابل آن ياد بودن است مانند آيه:

(وَ اذْكُرْ رَبَّكَ إِذا نَسِيتَ)[1].

2- بمعناى ترك و واگذاشتن است مانند آيه‌(نَسُوا اللَّهَ فَنَسِيَهُمْ) ترك كردند فرمانبردارى خدا را و خدا هم ترك كرد رحمت خود و يا آزاد كردن ايشان را و احتمال اوّل «كه منظور نسيان در برابر ذكر باشد» از قتاده روايت شده، و اين معنى از لحاظ مردم امكان دارد باين كيفيت كه آيه‌اى را كه مأمور بترك قرائت آن شده‌اند بسبب طول مدّت فراموش كنند، و بر پيامبر جايز نيست زيرا كه منجرّ به تنفير- دور كردن و فاصله گرفتن- ميشود همانطورى كه شيخ ابو جعفر رحمه اللَّه در كتاب تفسيرش بيان نموده.

ليكن گروهى از اهل تحقيق اين امر را بر پيامبر جائز شمرده و گفته‌اند:

منجر به تنفير نخواهد شد زيرا كه مصلحت در بين است.

و ممكن است منظور از اين جمله اين باشد كه خداوند مردم را با آنكه بسيار

[1] سوره 18 آيه 23 و بياد آر پروردگار خود را هنگامى كه فراموش كردى.