همانطورى كه ممكن است گفته شود: يهود گفتند: جبرئيل دشمن ما است، و ممكن است گفته شود: يهود گفتند: جبرئيل دشمن ايشان است.

(مَنْ كانَ عَدُوًّا لِلَّهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ رُسُلِهِ ...)- هر كس كه دشمن بدارد خدا و ملائكه و پيامبران او را.

دشمنى با خدا عبارت از مخالفت و نافرمانى كردن او است و حقيقت دشمنى كه منظور ضرر رساندن باشد در باره خداوند امكان ندارد.

و برخى گفته‌اند: منظور دشمنى با اولياء و دوستان خداوند است مانند آيه:

(إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ)[1].

(وَ جِبْرِيلَ وَ مِيكالَ ...)- و جبرئيل و ميكائيل.

يعنى دشمن بدارد آن دو را و علّت اينكه اين دو اختصاص پيدا كردند (با اينكه در عموم لفظ «ملائكه» داخل هستند) اين است كه آن دو امتياز و منزلت خاصى دارند همانطورى كه خداوند فرمود:(فِيهِما فاكِهَةٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمَّانٌ)[2]- كه نخل و رمّان با اينكه داخل فاكهه هستند بعلّت امتيازى كه دارند دو مرتبه ذكر شدند-.

و برخى گفته‌اند: سبب تكرار و ذكر آن دو اين است كه يهود گفتند: جبرئيل دشمن و ميكائيل دولت ما است و در حقيقت گفتگو و بحث در باره آن دو بود و از اين لحاظ اهميّت خاصى داشتند، و نيز براى اين جهت بود كه يهود خيال نكنند كه آنان از جمله ملائكه نيستند پس تصريح بذكر آنان شد تا بطلان توهّم آنها روشن شود.

(فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِلْكافِرِينَ ...)- بدرستى كه خدا دشمن دارد كافرين را.

و تصريح باسم خداوند و اكتفاء ننمودن بضمير براى اين است كه گمان نشود منظور جبرئيل يا ميكائيل است، و همين طور تصريح به (كافرين) و نياوردن ضمير «هم» براى اين است كه امكان دارد يهود از دشمنى دست برداشته و بايمان بگرايند.

[1] سوره 33 آيه 57 آنهايى كه خداوند را اذيت ميكنند.

[2] سوره 55 آيه 68 در آن دو ميوه و انگور و انار است.