بورس به زبان ساده (بخش چهارم)
ابراهیمی بیتا



در شماره‌هاي قبل براي‌تان توضيح دادم که روند ورود به بازار سهام چگونه است. حالا مي‌دانيم که براي شروع فعاليت، اوّل، بايد به سراغ يک «کارگزار» برويم، «کُد عملياتي» دريافت کنيم، براي خريد، درخواست خريد بدهيم و براي فروش، به کارگزارمان وکالت بدهيم و... اما هنوز اگر وارد يکي از تالارهاي بورس بشويم باز هم نمي‌دانيم که در اين تالارها چه مي‌گذرد؟ آنچه روي تابلوهاي بزرگ تالارها نمايش داده مي‌شود چيست و چه کمکي به معامله‌گران مي‌کند؟

تالار بورس فضايي است که کارگزاران در آن معامله انجام مي‌دهند. در حقيقت افرادي به‌جز کارگزاران، فقط به اين دليل به تالارهاي معاملاتي مي‌روند که از اطلاعات خريد و فروش لحظه‌اي سهام که روي تابلوها نمايش داده مي‌شود، خبردار شوند، با ديگر سهام‌داران و کارگزاران صحبت کنند و از اخبار و شايعات اطلاع پيدا کنند و يا حتي در صورت افت يا افزايش شديد قيمت‌ها، هم‌ديگر را دلداري بدهند.

در تالارهاي بورس ايران، در همه‌ي روزهاي هفته به‌جز پنج‌شنبه‌ها معاملات سهام از ساعت 9 الي 12:30 انجام مي‌شود و همه‌ي امکاناتي که براي انجام اين معاملات لازم است، مثل تلفن، کامپيوتر و ميز براي کارگزاران فراهم است. در تهران تا چند سال پيش معاملات در يک تالار که همان تالار اصلي بود انجام مي‌شد؛ ولي افزايش حجم شرکت‌هايي که به تدريج وارد بازار سهام شدند، باعث شد که سازمان بورس از شهريور سال 1381 تفکيک تالارها و تابلو‌ها را انجام دهد. علاوه بر تالار اصلي و فرعي، 15 تالار محلي هم براي معاملات بورس در تهران وجود دارد.

در تالار فرعي، سهامِ شرکت‌هايي معامله مي‌شود که تازه وارد بازار سهام مي‌شوند و هنوز شرايط لازم را به‌طور کامل کسب نکرده‌اند. اين تالار جايي براي معاملات سهام شرکت‌هاي تازه‌کار و رو به رشد است و اين شرکت‌ها بعد از ارتقا و بالا بردن توان مالي خود، به تالار اصلي منتقل مي‌شوند. در اين تالار، نوسان قيمت‌هاي کم‌تر از 100 تومان هم مجاز است. تالار اصلي محل معاملات سهام شرکت‌هايي است که از قبل در بازار سهام وجود داشته‌اند. اين شرکت‌ها وضعيت ثابت‌تري به نسبت شرکت‌هاي موجود در تالار فرعي دارند و نوسانات زير 100 تومان نرخ سهام‌شان، معامله نمي‌شود.

در اين تالارها سه تابلو وجود دارد: تابلوي اوّل و دوم در تالار اصلي و تابلوي سوم در تالار فرعي. به‌جز موارد خاص، اطلاعات هر شرکتي که تازه وارد بازار سهام شده است در تابلوي سوم نمايش داده مي‌شود و با گذشت زمان، بهبود وضعيت شرکت و کسب شرايط لازم، اين اطلاعات به تابلوي دوم و بعد به تابلوي اوّل منتقل مي‌شود. شرايط درج يا حذف يک شرکت از يک تابلو بسيار مفصل است که تنها به چند مورد از هر کدام اشاره مي‌شود.

در تابلوي اصلي، اطلاعات سهام شرکت‌هايي ارايه مي‌شود که مراحل سخت‌تر و قوانين محکم‌تري را به نسبت شرکت‌هاي ديگر پشت سر گذاشته است. ارتقاي سهام شرکت‌ها از تابلو دوم به تابلو اوّل تالار اصلي، با تصويب هيأت پذيرش صورت مي‌گيرد. شرکت‌هايي به اين مرحله مي‌رسند که ميزان سرمايه‌ي‌شان از 25 ميليارد ريال کم‌تر نباشد، دو سال متوالي قبل از پذيرش، در تابلوي دوم فعاليت سودآور داشته باشند، بيش از 70% از سهام‌شان در اختيار کم‌تر از 10 سهام‌دار نباشد و حجم داد و ستد و گردش سهام‌شان در شش‌ماهه‌ي منتهي به تاريخ بررسي در هيأت پذيرش، وضعيت مطلوبي داشته باشد.

شرايطي هم وجود دارند که باعث مي‌شوند چنين شرکت‌هايي دوباره به تابلوي دوم نزول پيدا کنند. مثلاً اين‌که سهام شرکت، بيش از 70 روز متوالي يا 120 روز غيرمتوالي در يک سال داد و ستد نشود؛ يا حجم معاملات و گردش سهام شرکت طي يک سال در حد مطلوبي نباشد و يا شرکت مقررات مربوط به افشاي اطلاعات را بر اساس اعلام نظر بورس به مدت يک سال رعايت نکرده باشد.

در تابلوي دوم تالار اصلي، وضعيت سهام شرکت‌هايي نمايش داده مي‌شود که علاوه بر دارا بودن شرايطي مانند تابعيت ايراني کشور و گذشتن دو سال از تاريخ بهره‌برداري، حداقل ده ميليارد ريال سرمايه داشته باشند، بيش از 80% از سهام شرکت در اختيار کم‌تر از 10 سهام‌دار نباشد، حداکثر ظرف مدت شش ماه از تاريخ ورود به تابلو دوم و تا زماني که نام شرکت در تابلو دوم وجود دارد حداقل 500 سهام‌دار داشته باشند و...

طبيعي است که اين شرکت‌ها نيز اگر شرايط لازم را از دست بدهند يا سهام‌شان بيش از 100 روز متوالي يا 150 روز غيرمتوالي در يک سال داد و ستد نشود يا حجم معاملات و گردش سهام‌شان طي يک سال در حد مطلوبي نباشد، از اين تابلو خارج مي‌شوند و به تابلو سوم که در سالن فرعي است منتقل مي‌شوند.

در تابلو سوم که در تالار فرعي قرار دارد، مشخصات شرکت‌هايي نمايش داده مي‌شود که مثل باقي شرکت‌هاي بازار بورس، سهامي‌ عام باشند و در ايران ثبت شده باشند. اين شرکت‌ها بايد حداقل يک سال پيش از ورود به اين تالار فعاليت داشته باشند، سرمايه‌اي بالاتر از 5 ميليارد ريال داشته باشند و در زمان پذيرش نبايد بيش‌تر از 90% از سهام‌شان در اختيار کم‌تر از 10 سهام‌دار باشد. از دست دادن هر يک از اين شرايط، حذف شرکت از اين تابلو و خروج آن از بازار سهام را به دنبال دارد.

در شماره‌ي آينده براي‌تان توضيح مي‌دهم که چه اطلاعاتي از اين شرکت‌ها روي اين تابلو‌ها نمايش داده مي‌شوند و معامله‌گران چه‌طور از اين اطلاعات استفاده مي‌کنند.