نيم قرن وحشت!
حاتمی امید

اشاره:
فرارسيدن ماه مرداد، يادآور فاجعه‌اي تأسف‌آور از دوران جنگ جهاني دوم مي‌باشد. فاجعه‌اي كه حاصل تلخ كشف بمب اتم و به‌كار گرفتن قدرت ويران‌كننده آن كه در خدمت جنگ مي‌باشد.
در آن سال‌ها ـ 1945 ـ امريكا دو بمب اتمي بر سر شهرهاي هيروشيما و ناكازاكي ژاپن فروريخت و هردو شهر را به خاكستر و خون كشيد. ژاپن تسليم شد و جنگ پايان يافت، ولي راهي كه آغاز شده بود با خساراتي كه شدتش به‌تدريج روشن مي‌شود، ادامه يافت.
اكنون كه 57 سال از آن روزها مي‌گذرد، چه تحولاتي در اين مدت رخ داده است:

***

ششم اوت سال 1945 ميلادي برابر با پانزدهم مرداد، درست پنجاه و هفت سال پيش، از روزي كه امريكا شهرهاي هيروشيما و ناكازاكي ژاپن را بمباران اتمي كرد و در يك لحظه 140هزار نفر را به طور دلخراشي كشت، مي‌گذرد. اين بمب درست 21 روز پس از نخستين آزمايش اتمي امريكا در صحراي نيومكزيكو، برفراز هيروشيما ريخته شد و سه روز بعد، دومين بمب، يكصدهزار نفر از جمعيت ناكازاكي، شهر ديگر ژاپن را به آن دنيا فرستاد؛ اين نخستين بمباران اتمي جهان بود كه ديگر تكرار نشده است.
قريب به 60 سالي كه از بمباران اتمي ژاپن مي‌گذرد، هنوز بحث بر سر اين كه آيا به‌كار بردن سلاح اتمي بر ضد ژاپن لازم بود يا نه؟ ادامه دارد و تاكنون جز پاره‌اي از نظاميان امريكايي و سياستمداران آن زمان امريكا، كسي اين عمل را تأييد نكرده است و پيروزي اتمي امريكا هم‌چنان در هاله‌اي از انتقادها و ضديت‌هاي عاطفي قرار دارد؟ و هنوز به‌طور رسمي از ژاپن عذرخواهي نشده است!
***

قدرت‌هاي هسته‌اي در جهان
امريكا با انجام يك آزمايش هسته‌اي در نيومكزيكو و انداختن دو بمب اتمي در سال 1945 ميلادي بر روي شهرهاي ژاپن، اولين قدرت هسته‌اي جهان شد و پس از آن، در اين قدرت هسته‌اي روسيه، انگليس، چين و فرانسه شريك شدند.
هم‌اكنون تعدادي از مفسران مسايل بين‌المللي مي‌گويند: بيش از 40 كشور جهان، داراي قابليت هسته‌اي يا داراي جنبه‌هاي دستيابي به اين سلاح مرگبار هستند.
اين سلاح مرگبار، نخست به شكل بمب‌هاي اتمي و با توسعه يافتن و به صورت پيش‌رفته، به شكل بمب‌هاي هيدروژني و سلاح‌هاي مرگبار هسته‌اي ظاهر شد. سپس با پيشرفت علم، امريكا آن را به صورت بمب نوتروني توسعه داد كه قادر است مردم را نابود سازد، اما صدمه‌اي به ساختمان‌ها و ديگر اماكن وارد نسازد!
وحشت كنوني از اين است كه «شج هسته‌اي» به اندازه‌هاي كوچك مثل يك توپ بيسبال درآمده و از آن مي‌توان براي هر خرابكاري و هم‌چنين براي رسيدن به اهداف خود استفاده كند.
علاوه بر قدرت‌هاي هسته‌اي و چند كشور موسوم به «آستانه»، شش كشور به لحاظ علمي و تكنولوژيك به داشتن امكانات لازم براي برخورداري از سلاح هسته‌اي مظنونند. اما آژانس بين‌المللي انرژي اتمي همه‌ي آن‌ها را در يك رديف جاي نمي‌دهد و خاطرنشان مي‌سازد كه هند و پاكستان كه به‌ترتيب پنج و هفت آزمايش هسته‌اي انجام داده‌اند، كشورهاي آستانه به‌حساب مي‌آيند.
كره شمالي نيز در سال 1994 برنامه‌ي ساخت پلوتونيوم خود را متوقف و تأسيسات هسته‌اي خود را غيرفعال كرده است، اما بي‌صبرانه منتظر عملي شدن تعهدات غرب است، زيرا كشورهاي غربي قول داده‌اند اين كشور را در برنامه تأسيس نيروگاه‌هاي هسته‌اي‌اش كمك كنند ولي هنوز هم به قول خود وفا نكرده‌اند.
در مورد ايران، از يك طرف بين امريكا و از طرف ديگر بين اروپايي‌ها و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي اختلاف است. امريكايي‌ها هرچند وقت يك‌بار ايران را متهم به دستيابي به سلاح اتمي مي‌كنند، در حالي كه اروپا و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي معتقدند هيچ مدركي وجود ندارد كه نشان دهد ايران قصد برخورداري از سلاح هسته‌اي را دارد.
درباره‌ي عراق بايد گفت كه وضعيت اين كشور با حملات چند سال گذشته امريكا، متفاوت شده است. كليه‌ي تأسيسات فيزيكي در اين كشور نابود شده‌اند، اما گفته مي‌شود، دانشمندان اطلاعات خود را حفظ و نرم‌افزارهاي خود را پنهان كرده‌اند.
آرژانتين و برزيل دو قدرت بالقوه امريكاي لاتين به‌شمار مي‌روند، آن‌ها از توانايي تكنولوژيك ايجاد سلاح هسته‌اي برخوردارند، اما اراده‌ي اين كار را ندارند.
آفريقاي جنوبي كه در وضعيتي مشابه وضعيت آرژانتين و برزيل قرار دارد، از هفت سلاح هسته‌اي خود، شش سلاح را منهدم كرده است.
پنج قدرت جهان، امريكا، انگليس، فرانسه، چين و روسيه، قدرت‌هاي هسته‌اي خوانده مي‌شدند و سه كشور هند، پاكستان و اسراييل نيز از كشورهاي آستانه به‌حساب مي‌آيند.
***
مسأله‌ي خلع‌سلاح
با نخستين آزمايش هسته‌اي شوروي در سال 1949 مسأله‌ي خلع‌سلاح اهميت بيشتري پيدا كرد و در اين رهگذر، دولت‌هاي بزرگ جهان در جهت منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي نيز پيشنهاداتي را ارايه نمودند. مجمع عمومي سازمان ملل متحد در 11 ژانويه 1952 كميسيوني مشترك با شركت امريكا، شوروي، انگلستان، فرانسه و كانادا تشكيل داد. اعضاي اين كميسيون ضمن تبادل‌نظر در مجمع عمومي، از آوريل 1954 جلسات خود را در ژنو تشكيل دادند. اعضاي اين كميته، از ماه مه 1954 تا سپتامبر 1957 جمعا پنج اعلاميه داشت. در سپتامبر 1959 يك كميته‌ي ده‌ملتي خلع‌سلاح مركب از پنج كشور از بلوك شرق و پنج كشور از بلوك غرب تشكيل شد. اما حادثه‌ي هواپيماي جاسوسي «يو ـ 2» امريكا و جاسوسي به وسيله‌ي اين هواپيما بر فراز خاك شوروي باعث شد كه در ژوئن 1960 نمايندگان بلوك شرق كميته را ترك نموده و اعلام كنند كه كشورهاي غربي علاوه بر آنكه به خلع‌سلاح اتمي علاقه‌اي ندارند، بلكه با شيوه‌هاي مختلف جاسوسي به تشنج در روابط بين‌المللي كمك مي‌كنند.
بالاخره پس از دو سال ابرهاي تيره بحران آسمان مناسبات سياسي شرق و غرب را ترك نموده و در 14 مارس 1962 كميسيون خلع‌سلاح مركب از 18 ملت در ژنو گشايش يافت. نمايندگان كشورهاي امريكا، اتيوپي، ايتاليا، برزيل، برمه، بلغارستان، بريتانيا، روماني، مصر، سوئد، شوروي، فرانسه، كانادا، لهستان، مكزيك، نيجريه، هند و چك‌اسلواكي مسايل مربوط به منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي را مورد بررسي قرار دادند.
در سال 1963 بين وزيران خارجه‌ي شوروي، امريكا و بريتانيا، معاهده منع آزمايش سلاح‌هاي هسته امضاء شد و در همان سال به امضاي 98 عضو ديگر سازمان ملل متحد و هفت كشور غيرعضو رسيد. اما چين و فرانسه كه كاملاً بمب‌هاي خود را آزمايش نكرده بودند از امضا نمودن اين پيمان سرباز زدند. در سال 1969 موافقت گرديد كه تعداد اعضاي كميسيون خلع سلاح و منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي به 26 كشور افزايش يابد. هشت كشور جديد عبارت بودند از: آرژانتين، پاكستان، ژاپن، مجارستان، مراكش، مغولستان، هلند و يوگسلاوي. در سال 1974 به دنبال تغيير شرايط سياسي و علاقه‌مندي دو آلمان (شرقي و غربي) به عضويت در كميسيون خلع سلاح، مجددا اعضا افزايش يافت و از سال 1975 كشورهاي ايران و آلمان فدرال و آلمان شرقي، پرو، زئير و كنگو در زمره‌ي اعضاي كميته خلع سلاح درآمدند.
پيمان منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي در ژوييه 1968 جهت تجديد توسعه سلاح‌هاي هسته‌اي توسط بريتانيا، امريكا و شوروي امضاء شد و سپس 60 كشور ديگر آن را به امضاء رسانيدند. و صراحتا مقرر مي‌دارد كه كشورهاي دارنده‌ي سلاح‌هاي اتمي درباره‌ي منع انتقال تكنولوژي توليد اين سلاح به كشورهاي ديگر كوشش نموده و ايجاد يك سيستم نظارت بين‌المللي را بپذيرند، اما در عمل ملاحظه مي‌شود كه همان قدرت‌هاي بزرگ در طي معاملات سري با كشورهاي ديگر، تكنولوژي توليد اين سلاح را در اختيار آن‌ها قرار مي‌دهند، و حتي بسياري از كشورها مثل اسراييل هنوز حاضر نشده‌اند در اين باره با سازمان‌هاي بين‌المللي همكاري كنند.
***