گفت‌وگوي‌ اديان ‌در حفظ‌ محيط‌زيست

اشاره
همايش سه روزه‌ي بين المللي با عنوان، محيط زيست، دين و فرهنگ با همكاري سازمان ملل و برخي وزارتخانه‌ها و سازمان‌هاي مسئول در خرداد ماه سال 1380 در تهران برگزار شد.
هدف از برگزاري اين همايش، هموار كردن راه گفت‌وگوي اديان و فرهنگ‌ها در زمينه‌ي محيط زيست، بررسي نقش ارزشهاي ديني و فرهنگي در حفاظت از محيط زيست و توسعه‌ي پايدار و شناسايي ديدگاه‌ها و اصول مشترك اديان و فرهنگ‌ها در زمينه‌ي مسايل مهم زيست محيطي بود.
در اين همايش شخصيت‌هاي مختلف ديني داخلي و خارجي به طرح ديدگاه‌هاي خود در خصوص نقش راهبري دين در حفاظت از محيط زيست پرداختند كه مهمترين محورهاي مطرح شده در اين همايش ارايه مي‌شود.
«پگاه»

استفاده‌ي نادرست از طبيعت و بهره‌برداري بدون ضابطه و غير عُقَلايي از آن، زمينه‌ي نابودي محيط زيست انسان را فراهم كرده است، بگونه‌اي كه هشدارهاي دانشمندان نسبت به عواقب فاجعه بار آن انسانهاي سرمست از پيشرفت علم و تكنولوژي را نيز هراسناك كرده است. جامعه‌ي بشري مدتها فكر مي‌كرد كه علم و دستاوردهاي روزافزون آن، مي‌تواند آرامش و رفاه هر چه بيشتر را براي وي به ارمغان آورده و او را از تعاليم مذهبي و الاهي بي نياز نمايد، اما در حال حاضر، بازگشت دوباره به معنويت و دستورات ديني را راه نجات انسان مغموم اما متمول امروزي مي‌داند.
همايش «محيط زيست، دين و فرهنگ» با سخنان حجت الاسلام و المسلمين سيد محمد خاتمي رييس جمهور، در خصوص ضرورت احياي نگرش‌هاي ديني در زندگي بشر، آغاز شد.
وي با اشاره به اينكه، بحران‌هاي موجود در جهان امروز ناشي از ضعف معرفت در شناخت همه جانبه‌ي هستي و ناآگاهي نسبت به پديده‌ها و سرگشتي معنوي است، افزود: رويارويي انسان و طبيعت يكي از مشكلات واقعي دنياي متجدد است.
خاتمي اديان را سرچشمه‌ي نگرشهايي خواند كه به انسان قدرت مي‌دهد كه در عين بودن در طبيعت، بر گستره‌ي حياتي و عقلاني خود بيفزايد، بي آنكه به طبيعت آسيب برساند.
وي افزود: در آداب و مناسك اسلامي، موأنست دايم انسان با طبيعت كاملاً ممتاز و نمايان است؛ انسان مسلمان با آب وضو مي‌گيرد، بر خاك سجده مي‌كند و براي تعيين وقت عبادت، به آسمان چشم مي‌دوزد و همين امر، او را خويشاوند صميمي طبيعت مي‌سازد.
رييس جمهوري با بيان اين مطلب كه اخلاق و الزام‌هاي اخلاقي مبناي مشترك همه‌ي اديان است، به تعاليم اسلام در زمينه‌ي رابطه‌ي انسان و طبيعت اشاره كرد و گفت: از ديدگاه اسلام، انسان از زمين بر مي‌آيد، به زمين بر مي‌گردد و از زمين باز بر مي‌خيزد.

خاستگاه و مادر انسان زمين است و زمين گاهواره‌ي انسان يعني جايگاه امن و آرام رشد اوست.
وي با اشاره به گستره‌ي نفوذ اديان در زندگي بشر و نقش مهم موازين اخلاقي و معنوي، در معنابخشي به زندگي انسان، بهره‌مندي از تعاليم ديني براي تغيير فرهنگ، نگرش و تعيين روش‌هاي مؤثر در جهت بسيج مردم و تحول در رفتارهاي عمومي را ضروري خواند.
خاتمي با بيان اينكه، تكيه بر مشتركات اديان در خصوص محيط زيست و طبيعت، يكي از زمينه‌هاي پيشگيرنده و همگرايانه براي ارتقاي سطح زندگي در جامعه‌ي جهاني است، افزود: گفت‌وگوهاي علمي در اين زمينه مي‌تواند، به يك بينش و عزم مشترك جهاني براي حفاظت از محيط زيست منتهي شود.
در ادامه «كلاوس تاپفر»، معاون دبيركل و رييس اجرايي برنامه‌ي محيط زيست سازمان ملل متحد اظهار داشت: توسعه‌ي روابط بين فرهنگي در زمينه‌ي محيط زيست از اهميت بسياري برخوردار است و بايد در نخستين گام به بازسازي فرهنگي و ديني بپردازيم.
وي نتايج اين همايش و ملاقات‌هاي انجام گرفته با مقامات ايراني را سنگ بناي ادامه‌ي طرح گفت‌وگوي تمدنها براي سلامت محيط زيست خواند.
در ادامه‌ي اين همايش، حجت الاسلام و المسلمين محقق داماد در سخناني گفت: بحران زيست محيطي دغدغه‌ي امروز بشر است و مواجهه‌ي خشن و بي‌رحمانه با طبيعت، نشان دهنده‌ي انگيزه‌هاي توسعه طلبانه و بهره‌برداري بي رويه از طبيعت مي‌باشد. اين امر در حال حاضر بشر را به عذاب دردناكي كه ناشي از عملكرد بدِ خودِ او در مورد طبيعت بوده است، دچار كرده است.
وي علت نابودي طبيعت را بي‌توجهي بشر به علل اين تخريب دانست و افزود: تنها اقدامات و نظريات دانشمندان براي نجات محيط زيست، كافي نيست و بايد زمينه‌ي آشتي انسان با طبيعت را فراهم آوريم.
استاد فلسفه و حقوق دانشگاه گفت: تكيه بر نگاه علم گرايانه و فاقد معنويت، موجب فساد در محيط زيست بشري مي‌شود، بطوريكه علم امروز طبيعت را بصورتي بي معنا درآورده و هستي را سكولاريزه كرده است. بشر خود را با طبيعت بيگانه مي‌داند نگاه او به طبيعت نگاهي مادي، استعماري و استثماري مي‌باشد.
وي به نقل از علامه‌ي طباطبايي گفت: انسان نسبت به اعضاي بدن خود حق تمليك دارد؛ اما آدمي فكر مي‌كند، همين تملّك و مالكيت را نسبت به طبيعت نيز داراست، در حاليكه اين نسبت، در مورد طبيعت و انسان‌هاي ديگر صدق نمي‌كند.
حجت الاسلام و المسلمين محقق داماد با اشاره به اينكه، علم در تقدس زدايي از طبيعت چنان پيروز شده است كه حتي افراد مذهبي نيز احساس معنوي خود را نسبت به طبيعت از دست داده‌اند، افزود: متكلمان مسيحي پروتستان، در تخريب محيط زيست نقش عمده‌اي داشتند، زيرا دغدغه‌ي خاطر آنها فقط انسان مجزّا از جهان در برابر خدا بود.
وي چاره‌ي اصلي حفظ زيستگاه بشري را بازگشت مجدد انسان به اديان دانست و خاطرنشان كرد: در حال حاضر انسان‌ها آمادگي بيشتري براي پذيرش اديان دارند، زيرا دين را بهتر و بيشتر مي‌فهمند و نسبت به ناكارآمد بودن نگرش‌هاي الحادي نيز تجربه كسب كرده‌اند.
استاد حقوق و فلسفه با بيان اينكه، هنوز وجدان عمومي بشر براي حفاظت از محيط زيست هوشيار نشده است، تأكيد كرد: علت اصلي بروز اين مشكلات، مواجهه‌ي بي رحمانه با طبيعت و توسعه‌طلبي‌هاي بشر امروزي است.
در ادامه‌ي اين همايش پدر روحاني دكتر «جان برينكمن» از آمريكا، به بررسي، تجزيه و تحليل «مديريت محيط زيست جهاني و چالش‌ها و راهكارهاي آن» پرداخت و ضرورت هماهنگي ديدگاه‌ها در حفظ طبيعت را مورد تأكيد قرار داد.
وي با اشاره به اينكه اديان در برخورد با مشكلات و معضلات جهاني، فقط جنبه‌هاي معنوي آن را مطرح مي‌كنند، افزود: نمايندگان اديان در فعاليت‌هاي مربوط به توسعه و حفاظت محيط زيست كه مختص انسان است، به ديدگاهي فراتر از اين نياز دارند.
به گفته‌ي «جان برينكمن» انسان نظم جهاني را بر هم مي‌زند، وظيفه‌ي اين موجود بر هم زننده‌ي نظم اين است كه خود را عامل به هم خوردگي طبيعت بشناسد و سعي كند اسرار محيط زيست و آينده را درك كند.
وي با اشاره به نقش انسان براي رسيدن به دنياي پايدار و حفاظت از جهان هستي افزود: از خود بيگانگي انسان‌ها پايه‌هاي هستي را خراب كرده است، اما در حال حاضر، بازگشت به خود با توجه به سنن ديني و مذهبي امكان‌پذير مي‌باشد. وي تاكيد كرد: پيامهاي ديني در خطاب به بشر، درباره‌ي حفظ محيط زيست بسيار مهم هستند.
در ادامه‌ي همايش خانم دكتر چانگ اوك لي از رهبران فرقه‌ي بوديسم گفت: فقر و تخريب محيط زيست در جهان بشدت در حال رشد است و تغيير نگرش در مذهب و مديريت اداره‌ي جهان ضروري است.
وي با بيان اينكه، بايد مسايل زيست محيطي را از ديدگاهي فرهنگي ـ مذهبي بررسي كرد، اظهار داشت: هدف از پيشرفت تكنولوژي ياري رساندن به انسان بوده است، در حاليكه امروزه انسان‌ها نقش تخريب كننده‌اي در طبيعت داشته و علاقه‌ي زيادي به حيات غير انسان‌ها ندارند، زيرا فقط به نيازهاي بي حد مادي خود فكر مي‌كنند.
اين رهبر فرقه‌ي بودايي با بيان اينكه هدف بوديسم پايان بخشيدن به اشكال ناراحتي و غم انسان است، افزود: بسياري از تعاليم اديان براي حفاظت از محيط زيست و جلوگيري از تخريب آن مي‌باشد.
وي تصريح كرد: بايد ساختار و شيوه‌هاي رفتاري انسان تغيير يابد تا از نابودي محيط زيست جلوگيري شود.
دكتر چانگ‌اوك‌لي گفت: بر اساس تعاليم بودا انسان بايد زندگي ساده را از راه ايجاد تعادل در طبيعت حفظ كند و حفظ گياهان و نباتات و ظيفه‌ي مقدس همه‌ي انسانهاست.
وي گفت: بوديسم يك ديدگاه جهاني عرضه مي‌كند تا تمام انسان‌ها ـ بدون توجه به جنسيت، مذهب، نژاد و عقيده ـ بتوانند براي زندگي مشترك در كره‌ي زمين سهيم باشند.
اين رهبر فرقه‌ي بوديسم ادامه‌ي بحران زيست محيطي را ناشي از عملكرد منفي تمدن غرب دانست و افزود: انسان امروزي بايد راهي را براي فائق آمدن بر مشكلات زندگي در عصر حاضر، پيدا كند.
دكترچانگ‌اوك‌لي گفت: رهبران مذهبي بايد در قوانين بين المللي حفاظت از محيط زيست نظارت داشته باشند و مذهب بطور رسمي و جدي در مسايل مربوط به حفاظت از محيط زيست دخالت كند.
وي با اشاره به اينكه، دولتها به منافع مادي كشورشان جداي از منافع ديگر كشورها توجه مي‌كنند، افزود: مذاهب، منافع تمام مردم جهان را در نظر مي‌گيرند و كليسا، مسجد، معبد، و كنيسه مي‌تواند محلي براي تبلور تعاليم مذهبي در حفظ محيط زيست باشد.
در ادامه‌ي اين همايش، «ماجوري كينان» از واتيكان در سخناني گفت: زندگي بشر مورد تهديد قرار گرفته و توازن محيط زيست و گونه‌هاي جانوري به خطر افتاده است.
وي با بيان اينكه ريشه‌ي تخريب وحشيانه‌ي محيط زيست اشتباهات انساني است و انسان توانايي تغيير اين روش‌ها را دارد، افزود: انسان به جاي آنكه به اداره‌ي طبيعت بپردازد، عليه آن به شورش برخاسته است.
اين رهبر مسيحي گفت: ارزشها و الهامات انساني تشكيل دهنده‌ي نگرش انسان براي ادامه‌ي حيات است و فقط همكاري بين اديان مي‌تواند زمينه‌هاي رفع اين معضلات را فراهم آورد.
«ماجوري كينان» با اشاره به اينكه اديان بايد ارتباط ميان منابع زيست محيطي و مصلحت انساني را پيدا كنند، افزود: در تعاليم مسيحيت كاتوليك، انسان مسئول ساختن يك محيط سالم است و خداوند در طبيعت هماهنگي ايجاد كرده است تا انسان به عنوان مخلوق مسئول در كره‌ي زمين از آن حفاظت كند و در غير اينصورت بايد در برابر خداوند پاسخگو باشد.
وي گفت: بايد به گونه‌اي از طبيعت استفاده كرد كه در راستاي احترام به خداوند باشد. امروز عده‌ي زيادي با مصرف بي رويه از منابع به تخريب آن مشغول هستند، در حاليكه برخي از مردمان دنيا بر اثر فقر و تنگدستي شديد توان استفاده از حداقل منابع طبيعي را ندارند. اين رهبر مسيحي گفت: سادگي، تعادل و ايثار بايد به صورت طبيعي و مسئولانه باشد و همه حق استفاده از اين منابع را داشته باشند. در دنياي حاضر زخم‌هايي را مشاهده مي‌كنيم كه با بازگشت به فرهنگ و دين قابل درمان است.
«باواجين» از رهبران معتقد به تعاليم «جين» در سخناني، گفت: معتقدان به «جين» بايد بتوانند دشمنان دروني خود مانند خشم، تنفر، شهوت و ترس را كنترل كنند و بر آنها پيروز شوند.
وي گفت: وقتي مسلمانان به حج مي‌روند لباسي سفيد و ساده مي‌پوشند و كلمات و فكرشان بدون خشونت است و نمي‌توانند به چيزي صدمه بزنند، جيني‌ها نيز لباس سفيد مي‌پوشند و هيچ‌گاه در افكارشان خشونت را دخالت نمي‌دهند.
وي با اشاره به اينكه «جين» مذهب نيست، بلكه شيوه‌ي زندگي است و مي‌توان در عين داشتن هر مذهبي جيني نيز بود، اظهار داشت: بايد معنويت را در زندگي بشر امروزي رواج داد و نسل حاضر بايد مسئوليت حفظ محيط زيست را براي نسل‌هاي آينده بپذيرد.
«باواجين» تاكيد كرد: اگر امروز با احترام به طبيعت زندگي نكنيم، ديگر فرصتي براي زندگي كردن نخواهيم داشت.
نمايندگان اديان پرطرفدار جهان، در پايان همايش بين المللي محيط زيست؛ دين و فرهنگ با صدور بيانيه‌اي اعلام كردند: بشر امروز در موقعيت حساس و دشواري قرار دارد و بيش از هر زمان ديگري به ارتباط نزديك ميان اديان نيازمند است. همه‌ي اديان موجود در دنيا داراي ارزش‌هاي مشتركي درباره‌ي زندگي و محيط زيست هستند و مذهب در تمدنهاي مختلف بشري تعامل مثبتي با طبيعت داشته است.
در اين بيانيه، با بيان قابليت منحصر به فرد دين در بسيج مردم سراسر جهان، بر ضرورت استمرار فعاليت‌هاي فرهنگي، ديني و اخلاقي و گفت‌وگو ميان اديان براي حفاظت طبيعت تصريح شده است.
شركت كنندگان در اين همايش، از سازمان ملل متحد خواستند تا نشستي بين المللي بين همه‌ي اديان، درباره‌ي محيط زيست و با حضور دانشمندان و نمايندگان نهادهاي جهاني، برگزار نمايد.