دفاع ايرانشناسان از خليج فارس
قلی پور منصوره

"دارالفنون و اميركبير همه جاودانه و همه هنرها دينى‌اند... معتمدنژاد بخشى از هويت و تاريخ ملت ماست« از جمله عناوين مباحثى بود كه طى دو هفته اخير در همايش‌ها و نشست‌هاى علمى و تخصصى مطرح شد. گردهم‌آيى منتقدان جهانى شدن، مورخان درالفنون، ناقدان هنرهاى دينى، حقوق بشر و فلسفه‌هاى مضاف از ديگر رويدادهاى دو هفته اخير بود. همايش كتاب سال حوزه در قم اهميت فوق العاده خودش را داشت. ايران شناسان هم زمانى گردهم آمدند كه دفاع از اصالت تاريخى نام خليج فارس به عنوان يك ضرورت ملى احساس مى‌شد... .
***خليج هميشه فارس - دومين همايش ملى ايران شناسى طى 4 روز در قالب نشست‌هاى عمومى و تخصصى‌در 11 گروه علمى برگزار شد. يك پژوهشگر فرهنگ عامه با اشاره به ارائه اسناد و مدارك بسيار محكم درباره خليج فارس در اين همايش اظهار داشت: اگر اين اسناد در سطح جهان به شكل منصفانه بررسى شود، جاى هيچ شكى درباره نام خليج فارس باقى نخواهد ماند كه اين خليج، هميشه به اين نام بوده و خواهد بود. احمد وكيليان گفت: در جهان كشورهايى هستند كه مسائل را با معيارهاى سياسى نمى‌سنجند. اكنون كشورهاى آسياى ميانه كه بخشى از فرهنگ ايران به شمار مى‌رود، در زمينه ايران شناسى تلاش‌هاى خوبى مى‌كنند كه اگر ما هم در اين حوزه فعاليت كنيم، يگانگى بيشترى ميان ما و كشورهاى اين حوزه ايجاد مى‌شود.
***فرهنگ‌هاى ناقص - دكتر على اشرف صادقى در اين همايش گفت: همه فرهنگ‌هاى زبان فارسى كه تاكنون تاليف شده‌اند از جنبه‌هاى مختلف ناقص هستند. در صورتى كه پيكره اى كامل در اين زمينه تدوين شود تحولى‌شگرف پديد خواهد آمد. وى اضافه كرد: كار سپردن مدخل‌هاى چنين پيكره‌اى تا پايان سال 1358 به پايان مى‌رسد و حدود 56 ميليون واژه را در برخواهد داشت. صادقى پيش‌بينى كرد كه تاليف فرهنگ جامع زبان فارسى از سال 1384 تا 1393 به مدت 10 سال به طول بكشد.
*** نارسايى رسم الخط - دكتر حسن انورى هم گفت: حقيقت اين است كه نابسامانى در ذات خود زبان فارسى و ماجراى رسم الخط، ظاهرا پايان ناپذير است.
*** حوزه سياسى و تابويى كردن مسئله قوم - دكتر ناصر فكوهى با بيان اينكه ايرانشناسى يا هويت ملى چيزى جز هويت‌هاى محلى نيست، ادامه داد: قانون اساسى به اقوام ما اين حق را داده كه زبان، فرهنگ و سنت‌هاى خود را حفظ كنند كه البته قانون كامل اجرا نمى‌شود و دليل آن نيز تدريس نشدن زبان‌هاى قومى در مدرسه‌هاى كشور است؛ ما از اين هم جلوتر مى‌رويم و مى‌گوييم زبان‌هاى قومى بايد در تمام مدرسه‌ها تدريس شوند و هر دانش آموز ايرانى يك زبان قومى را نيز بداند. او تضاد قوميتى در ايران را ناچيز اعلام كرد. وى افزود: دغدغه حوزه‌ى سياسى براى بالا بردن فرهنگ قومى بى‌فايده است و اگر حوزه‌ى سياسى به تابويى كردن مسئله قوم در ايران ادامه دهد، اينها از درون خود رشد مى‌كنند و كنترل اين روند را كسانى به دست مى‌گيرند كه بيشترين ضديت را با هويت ملى به عنوان هويتى‌مخالف با هويت قومى دارند. لذا سياسيون بايد اين امكان را بدهند كه فرهنگ شناسان در اين حوزه وارد شوند.
*** زبان بومى و بوالهوسى - غلامحسين صدرى افشار گفت: متاسفانه زبان داستان نويسان ما چون هميشه زبان معيار نيست و گاه به سوى زبان‌هاى بومى و بوالهوسى‌هاى شخصى نويسنده پيش مى‌رود، به چند دليل دست به انتخاب مى‌زنيم، به‌ويژه از واژه‌هاى معمول در مطبوعات استفاده مى‌كنيم.
***ايران شهيد مظلوميت خويش - محمدعلى اسلامى ندوشن با اشاره به سه عامل مداومت تاريخى، انتقال تجربه‌هاى ايران قبل از اسلام به ايران، بعد از اسلام و سازگارى ايرانيان با قوم‌هاى مختلف اظهار داشت: در ايران نيروى مرموزى است كه سال‌هاست اين كشور را نگه داشته است. دفاع از مجموعيت ايران و مفهوم ايرانيت بار سنگينى بوده كه مردم در طول تاريخ ايران به دوش كشيده‌اند. هزاران چرا در تاريخ ايران هست كه بايد روشن شود؛ اينكه چطور امپراتورى از هخامنشى تا ساسانى پديد آمد و ماندگار شد، مسئله تفكر ايرانى كه گرايش به تفكر اشراقى‌دارد و تبديل مى‌شود به آثارى در ادبيات فارسى كه ذوق ايرانى را در ادبيات متمركز مى‌كند. ايران كشوى است كه شهيد مظلوميت خودش است؛ چون همه چيز دارد؛ اما مشكلاتى همواره داشته است. از هر جهت كه ببينيم چه به لحاظ سياسى چه اجتماعى و چه به لحاظ هوش مردمش كه خام است و بايد به هوش پخته تبديل شود و در مسير درست هدايت شود.
***جلوگيرى از كوشش‌هاى پراكنده - دكتر حسن حبيبى در مراسم پايانى همايش اظهار داشت: مقالات طرح شده در اين همايش نشان داد كه هرگاه دو يا سه گرايش با محوريت بحث ايران در كنار يكديگر قرار گيرند و از زواياى مختلف به مسئله نگاه كنيم، نتيجه بهترى خواهيم گرفت. از سوى ديگر، بايد از كوشش‌هاى پراكنده جلوگيرى شود و هر تحقيق از نتياج تحقيق‌هاى قبلى استفاده كند.
*** پيشگام در عالم اسلام - دكتر حداد عادل هم گفت: فرهنگ ايران با ابزارهايى چون ادبيات دلنشين و آموزنده با انواع معانى عرفانى و فلسفى، آداب و آيين‌ها و اعتقادات دينى خود توانسته است در قلمرو وسيعى از هند و چين تا آسياى ميانه نفوذ يابد. در 200 سال اخير، ايران در عالم اسلام پيشگام بوده و موج بيدارى و تحول‌خواهى در كشور ما زودتر از بسيارى از كشورهاى آسيايى ديگر پديد آمده است. او اضافه كرد: قدرت‌هاى سلطه‌گر ايران مستقل را نمى‌پسندند. اما ملت ما آگاه است و بر يك فرهنگ نيرومند و كهن تكيه زده است.
××× جوان ، هويت و اراستگى - اين عنوان همايش ديگرى بود كه روز چهارشنبه هفته گذشته در دانشكده مديريت دانشگاه آزاد تهران برگزار شد. دكتر رضايى دبير اين همايش به چالش كشيدن الگوهاى پوشش نامناسب و بى هويت در جامعه از طريق بحث‌هاى كارشناسى مطرح شده در حوزه‌هاى روانشناسى، هنر و جامعه شناسى را از جمله اهداف اين همايش اعلام كرد.
***كار فرهنگى يك حركت اجبارى نيست - دكتر مجيدى، رييس دانشگاه آزاد اسلامى تهران جنوب و رييس همايش هم گفت: بعد از انقلاب، آن گونه كه بايد نتوانستيم فرهنگ اسلامى واقعى را در جامعه رواج دهيم همچنين نتوانستيم آزادى را به شكل مناسب به آنها ارائه دهيم. به گفته مجيدى، كار فرهنگى يك حركت اجبارى نيست، اگر از طريق اجبار بخواهيم حركتى بكنيم موفق نيستيم، ما اعتقاد داريم زمانى يك كار درونى مى‌شود كه در حقيقت فرهنگ سازى شده باشد.
پوشش در قرآن كريم، پوشش در فرهنگ دينى، پوشش از منظر اديان، جايگاه پوشش در جامعه متجدد، پوشش از ديدگاه علمى، پوشش و هويت زنان، فلسفه پوشش در گذر زمان (ايران و جهان) از جمله محورهاى اين همايش بود. در كنار آراستگى و هويت جوانان، سياست سلامت خانواده هم ظاهراً جاى طرح داشت.
***تشكيل خانواده با آگاهى و آزادى - دكتر ملك افضلى در نخستين جشنواره بهداشت خانواده تشويق جوانان به تشكيل خانواده در سن مناسب همراه با آگاهى و آزادى را يك نوع صيانت و استراتژى مهم براى بقاى نسل، بهداشت روان و آرامش عنوان و تصريح كرد: هم اكنون توجه خاصى به سلامت خانواده شده و اين امر يكى از راهبردهاى اصلى وزارت بهداشت به شمار مى‌رود.
از ديگر ابعاد پرداختن به مسائل هويتى، توجه و تكريم از شخصيت‌هايى بود كه براى هويت ايرانى زحماتى را تقبل نموده اند. دكتر معتمدنژاد كه او را پدر علوم ارتباطات ايران ناميده‌اند كسى است كه رئيس جمهور در پيامى به همايش، او را بخشى از هويت و تاريخ ملت ايران ياد كرد.
*** چالش گذر به سايبر - در كنار سخنرانان متعددى كه در اين همايش به ايراد سخن پرداختند، »شهيندخت خوارزمى« به بررسى چالش‌هاى جامعه اطلاعاتى پرداخت و گفت: عزم قاطع براى تحقق جامعه اطلاعاتى در كشور شكل نگرفته است و هنوز اطلاعات و ارتباطات و جامعه اطلاعاتى در اولويت اصلى نظام حاكميت نيست. دكتر خوارزمى، يكى از اين چالش‌هاى فرهنگى را هويت و بحران هويت دانست و گفت: هيچ گاه در ايران به اين موضوع و بررسى آن نپرداخته ايم و در هر حال مهمترين چالش در حوزه ى فرهنگى راهبرى خردمندانه فرآيند گذر جامعه ايران از وضع كنونى به سايبر است كه اين امر جاى بحث بسيار زيادى دارد.
*** ارتباطات معرفت بنياد - مدير عامل ايسنا هم در اين همايش گفت: براى انسان در آستانه ورود به دنياى پست‌مدرن، بزرگ ترين دغدغه چيزى جز هويت »انسان« نيست و براى ما كه در آستانه ورود به دنياى مدرن هستيم نيز دغدغه اى مهم تر از »هويت ما« وجود ندارد. وى، ادامه داد: كشور ما بيش از اينكه از تاراج سرمايه‌هاى مادى خود لطمه خورده باشد، يغماى سرمايه‌هاى معنوى را به چشم ديده است و در مقاطعى از تاريخ، متأسفانه تاراج تاريخ و هويت ما جدى ويرانگر و علنى است. وى افزود: ملتى كه برخوردار از ارتباطات »معرفت بنياد« و »دانايى‌محور« باشد افق روشنى پيش روى خواهد داشت.
***دارالفنون و امير كبير هر دو جاودانه‌اند - دارالفنون هم بخشى از هويت و تاريخ كشور است كه در سالروز تأسيس آن، گروهى به طرح مباحث جالبى در اين باره پرداختند . رئيس پژوهشگاه مطالعات وزارت آموزش و پرورش گفت: دارالفنون به عنوان يكصد و بيست هزار مدرسه جديد ايران مورد احترام همه است. دكتر على اصغر كاكو جويبارى به موفقيت‌هاى ساليان اخير در حوزه‌هاى مختلف علم از قبيل فن آورى صلح آميز هسته اى اشاره و تصريح كرد: براى كمك به عزت ايرانى لازم است نهادهاى ويژه ايرانى پاسداشت شوند و در اين ميان دارالفنون به همراه اميركبير از نهادهايى است كه استحقاق اين توجه را دارد.
***هسته مركزى نوسازى - دكتر جمشيد نژاد استاد تاريخ گفت: دارالفنون هسته مركزى انديشه‌هاى نوسازى كشور است. وى اضافه كرد: مهمترين كار اميركبير اين بود كه دريافت اگر كشورى بخواهد توسعه پيدا كند اين كار تنها از طريق مدرسه و آموزش امكان پذير است.
××× عامه كردن علم - محمد كريمى زنجانى اصل محقق حوزه انديشه و تاريخ با اشاره به اندك بودن پژوهش‌ها در زمينه دارالفنون و نگارش بزرگ ترين و خواندنى ترين كتاب درباره دارالفنون توسط يك پزشك ايرانى مقيم آلمان هدف از ايجاد دارالفنون را در واقع عامه كردن علم دانست و گفت: از 105 نفر محصلين اوليه عده كمى شاهزاده بودند و دارالفنون، مسؤولانه بودن رفتار فرهنگى را ترويج مى‌كرد. وى تحول ساختار فرهنگى اجتماعى را از يادگارهاى دارالفنون عنوان كرد.
***عباس ميرزا يك استثناست - عضو هيأت علمى دانشگاه شهيد بهشتى گفت: رساله‌هاى نظامى بيشترين حجم اسناد دارالفنون را تشكيل مى‌دهند. دكتر خان محمدى افزود: گرچه شاهزاده‌ها و وليعهدان هميشه منشأ شر بودند، ولى عباس ميرزا يك استثناست. زيرا در زمينه علوم و فنون منشأ اثرات خوبى بود. زيرا اعزام دانشجو به غرب از دوران او آغاز شد، گرچه در دوران محمدشاه و ناصرالدين شاه هم ادامه يافت.
***نماز جماعت و ذكر مصيبت - يك محقق و پژوهشگر ضمن قرائت اسنادى كه در آن اعتضاد السلطنه با دانشجويان پيرامون درس‌هايشان صحبت مى‌كرد، گفت: در دارالفنون براى حفظ شعائر مذهبى نماز جماعت هم بر پا مى شد. در زمان او اين كاربر عهده شيخ محمد صالح بود. پس از نماز هم درس زبان فارسى و عربى توسط خود شيخ ارائه مى‌شد. فاطمه قاضى‌ها همچنين به برپايى مراسم ذكر مصائب و دعاخوانى در ايام محرم و سيستم‌هاى تنبيه و تشويق در دارالفنون اشاره كرد.
*** نگاه توطئه آميز به جهانى شدن - همايش »جهانى شدن و چالش‌هاى پيش رو« نيز در دانشكده علوم ادارى و اقتصاد دانشگاه اصفهان برگزار شد. دكتر مسعود اسلامى گفت: جهانى شدن در دو عرصه فكر و عمل ما تأثير خواهد گذاشت، در عرصه فكر و ذهن، نوع تعامل ما در عرصه روابط بين الملل را متغير و نگرش‌هاى ما را دچار تحول و در عرصه عمل و عينى نيز با مجموعه اى از نيروها، كشش‌ها و فشارها، دنياى كنونى ما را از دنياى قبل جدا مى‌سازد. وى با بيان اين كه جهانى شدن، كاركرد مرزهاى سرزمينى، حاكميت و صلاحيت انحصارى دولت‌ها و هويت وفادارى ملى را تحت تأثير قرار خواهد داد، اظهار داشت: نگاه توطئه آميز و انكار آميز به جهانى شدن اشتباه بوده و سياستگذاران و برنامه ريزانى كه جهانى شدن را عرصه فكر و عمل خود قرار ندهند، تجويزات و راهكارهاى آنها، كارآيى زيادى نخواهد داشت.
*** پيشينه هنرمند و جهانى شدن - منظور از جهانى شدن هنر، گسترش دامنه نفوذ، ايجاد و يا افزايش تأثير گونه‌هاى مختلف هنرهاى ملى در محدوده‌هاى بين المللى است. شيوا مقانلو منتقد و مترجم آثار هنرى با بيان اين مطلب در همايش هنر و جهانى شدن در رابطه با ماهيت جهانى شدن و هنر اظهار داشت: هيچ هنرمندى نه تنها نتوانسته از پيشينه و سنت و جامعه خود جدا شود، بلكه اصلا قدرت و هوشيارى او در واگويى و بازسازى مجدد تاريخ و فرهنگ و تجربه‌هاى اجتماعى اش بوده كه هنرش را از همان مرزهاى محدود كننده گذرانده است. ادبيات آمريكاى لاتين، هميشه برايم بهترين مثال از هنرى است كه با تأكيد و بزرگنمايى قوميت رنگين خود جهان را تسخير كرده است.
***تأثر غرب از هنر سنتى ما - مدير مسؤول و سردبير نامه گفت: بايد سعى كنيم تا همانگونه كه از فرهنگ غرب تأثير مى‌پذيريم، اين توانايى را هم در خود ايجاد كنيم كه با هنرهاى بومى و سنتى خود جهان غرب را تحت تأثير قرار دهيم.
بتهوون، هنرمند دينى - مدير مركز موسيقى حوزه هنرى در جلسه »نقد هنر دينى« با عنوان معنويت و موسيقى گفت: همه هنرها دينى هستند. زيرا از يك خاستگاه دينى آمده اند. اما چه مسيرى را طى مى‌كنند كه به انتها برسند؟ بايد گفت اگر هنر به انتها مى‌رسيد در حال حاضر هنرى وجود نداشت. رضا مهدوى افزود: موسيقى صوت خالص است. دنيا براساس انفجار به وجود آمده، انفجار صوت است و ذات آن موسيقايى است.
وى بتهوون را هنرمند دينى و 9 سمفونى او را نيز داراى بار دينى دانست.
***"باخ" سمبل ارتباط موسيقى با خدا - دكتر شاهين فرهت، استاد دانشكده هنرهاى زيبا، درباره هنر دينى گفت: هنر دينى، هنر متعهدى است كه آنچه مى‌گويد، صادق است. وى باخ را هنرمند »دينى« معرفى كرد و گفت: از باخ مذهبى تر نداريم. در دعاهاى او و نيمى از آثارش، مسيح را وسيله ارتباط با خداوند مى‌داند و ما درد مصلوب شدن را در هنرش مى‌بينيم.
*** نويسنده واسطه انتقال فيض است - ششمين همايش كتاب سال حوزه در قم نيز از ديگر همايش‌هايى بود كه مورد توجه جامعه فرهنگى قرار گرفت. آيت الله جوادى آملى در اين همايش با تأكيد بر اهميت نويسندگى و نگارش، به سوگند خداوند در قرآن كريم به كلمه قلم به عنوان بينه اشاره كرد و اين كلمه را منظور حق دانست. وى از نويسندگى به عنوان لطف و موهبتى الهى نام برد و نويسنده را واسطه انتقال فيض حق به بندگانش دانست. وى با تأكيد بر نقش قرآن به عنوان طناب آسمانى آويخته براى نجات انسان‌ها گفت: قرآن قادر است به كليه شبهات و اشكالات مكاتب جهانى پاسخ گويد. آيت الله جوادى در پايان خاطرنشان ساخت: حوزه موظف است مكاتب نوظهور را به دقت شناسايى و با انطباق قرآن بر اصول اين مكاتب و يافتن تناقض‌ها و اشكالات، مشكلات و اختلافات موجود حوزه و دانشگاه را حل كنند.
***اجتهاد بايد بر اساس اهداف، نه احكام - از اصول فقه به فلسفه فقه ياد مى‌شود. مباحث مهم علم اصول كه البته در فلسفه فقه هم داراى اهميت هستند، امروز مطرود شده‌اند به مانند: نظريه‌هاى تصويب، تخطئه و اهداف شريعت. براى تقويت فلسفه فقه بايستى اين نظرات مورد بررسى مجدد قرار گيرند. اين مطلب را دكتر مصطفى محقق داماد در جلسه نگرش‌هاى فلسفى به دانش‌هاى گوناگون معاصر (فلسفه‌هاى مضاف) عنوان كرد. وى صحبت از فلسفه فقه را در ميان فلسفه‌هاى مضاف داراى قدمت زيادى در ادبيات ايران و اسلام دانست و گفت: غربى‌ها از علم اصول فقه، به فلسفه فقه ياد مى‌كنند. كارى كه شافعى آن را شروع كرده است كه امروز مى‌توان آن را تحت عنوان فلسفه فقه عرضه كرد. ما در علم اصول مباحثى داشتيم كه البته از مباحث مهم فلسفه فقه هم بوده اند، ولى متاسفانه مطرود شده‌اند كه هم اكنون در اصول فقه شيعه به عنوان نظر مسلم شناخته شده‌اند و در آنها قيل و قال و بحثى ديده نمى‌شود و به اصطلاح مطرود شده اند. اين استاد دانشگاه سپس به نظريه »تخطئه« در مقابل نظريه تصويب اشاره و تصريح كرد: اين نظريه معتقد است خدا در تمام موارد قانون دارد. مواردى هم كه نمى‌دانيم، خدا حكم دارد يا نه، مجتهد بايد تلاش كند تا به حكمى كه خدا وضع كرده از طريق استنباط دست يابد. مجتهد اينجا در تلاشش اگر به واقعيت رسيده و موفق شود »مأجور« و اگر نرسد، »معذور« است. دكتر محقق داماد دنباله روهاى نظريه اول (تصويب) را ليبرال‌هاى حقوقى غربى دانست كه تعقل بشرى را جاى خدا نشانده‌اند و زندگى سكولار در ادامه نظر اشعرى است. وى‌افزود: اشعريون براى اينكه دين را به اصطلاح روزآمد كنند، بهترين راه را ارائه اين نظر ديدند و اماميه هم نظر مخالف آن را مطرح كرد. در بيان ديگر مثال اين دو سيستم را در سيستم‌هاى حقوقى »مدون« و »غيرمدون« امروز، مى‌توان ديد. در سيستم حقوق غير مدون (انگليس) كه قانون نوشته وجود ندارد (عرفى است) قاضى هر چه ببيند و عمل كند همان قانون است (تصويب؛ كه حقوق مدون از سوى خدا براى ما وضع نشده است) اما سيستم حقوقى‌مدون (فرانسه و بلژيك) بيشتر به نظريه تخطئه نزديك است كه بر اساس نظرات واضعان آن (اماميه)، مجتهد بايد قانون خدا را از ميان متون پيدا كند (تفسير متون). دكتر محقق داماد بر اساس نظرشاطبى و در سيستم فكرى او صدور احكام مجازاتى همچون: قطع دست دزد، و ساير احكام دين را محل بحث و مجادله دانست و گفت: بر اين اساس، اجتهاد بايد بر اساس مقاصد شريعت باشد. زيرا ممكن است مثلا مصلحت و مقصد شريعت در اجراى‌مجازات‌ها براى برافتادن جرم‌ها باشد (دزدى) و جايى كه اجراى مجازات به اين عمل كمك نكند و بالعكس اثر نامطلوب داشته باشد، بايد در آن شك كرد. وى در انتها يادآور شد: فلسفه فقه سابقه زيادى در ادبيات ما دارد. هم اكنون فقه به صورت اشتباه جزو علوم نقلى آورده مى‌شود.