فرهنگستان زبان عربى دمشق



رايزنى فرهنگى جمهورى اسلامى ايران در دمشق فرهنگستان زبان عربى دمشق
عوامل و جرقه هاى اصلى نهضت جديد عربى (پان عربيسم) را كه نهايتاً در نيمه هاى قرن بيستم منجر به تحولات عميق سياسى, اجتماعى, فرهنگى در سراسر منطقه شد, بايد پس از قرن هيجده در نمادهايى چون تأسيس مدارس بيگانه و ملى و در ادامه آنها دانشگاهها و ظهور صنعت چاپ و توسعه چاپخانه ها و راه اندازى روزنامه ها و مجله ها به دست روشنفكران و ادباى ملى گراى عرب و تشكيل هسته هاى علمى و ادبى تحت عنوان انجمنها و مجامع ادبى و فرهنگى در مراكز اصلى جنبش, چون دمشق و بيروت و قاهره جستجو كرد.
فرهنگستان زبان عربى دمشق (مجمع اللغة العربية) وارث و شكل تكامل يافته هسته هاى ادبى پيشين دوره استعمار و قيموميت است و در واقع اين فرهنگستان در چهار چوب هاى گذشته و با استفاده از تجارب قبلى بنا نهاده شد و خود سر منشأ تحولات مهم ادبى و علمى در سوريه و جهان عرب گرديد. قابل توجه است كه نخستين بار در سال 1847 ميلادى انجمنى به نام الجمعية السوريه با مساعدت رجال مذهبى آمريكا در بيروت شكل گرفت و هدف آن در آن دوره كمك به پيشرفت علم و گسترش فرهنگ و فنون و ادب اعلام گرديد و مى توان از اعضاى فعال و مؤثر آن به افرادى چون شيخ ناصيف يازجى و بطرس بستانى و جمع ديگرى از مردان نامى علم و ادب اشاره كرد.
در ادامه اين انجمن, بعدها در سال 1882 ميلادى انجمن ديگرى تحت عنوان المجمع العلمى الشرقى در بيروت تأسيس شد كه مى توان از بنيانگذاران آن به افرادى چون يعقوب صروف و شيخ ابراهيم يازجى اشاره كرد. و بالاخره در سال 1919, فرهنگستان زبان عربى دمشق به صورت جدى شكل گرفت كه در واقع نقطه عطفى در روند تشكيل انجمنها به شمار مى رفت. ناگفته نماند كه تشكيل اين انجمنها پوشش مناسبى براى سازماندهى اصولى جنبش در جدايى از امپراتورى عثمانى به حساب مى آمد, به گونه اى كه حساسيت برانگيز نبود و بر عكس, نقطه آغازين بسيارى از انديشه هاى مترقيانه و استقلال طلبانه در كل خاورميانه تلقى مى شد و تأثير تحولات جديد و سريع انجام يافته در اروپا را نبايد از نظر دور داشت چرا كه اغلب مؤسسين و بنيانگذاران انجمنهاى علمى و ادبى كه در اصل از سياستهاى انگليس و فرانسه و آمريكا تغذيه مى كردند, خود تحصيلكرده دانشگاههاى غرب و زباندان و يا فارغ التحصيل دانشگاههاى داخلى وابسته به غرب بودند. در ابتدا و پس از تشكيل اولين دولت عربى موقت, وظيفه فرهنگستان عربى دمشق, عربى كردن ديوانها و زبان آموزشى بود; چرا كه تا قبل از آن, از زبان تركى استفاده مى شد و در ادامه كار, تأليف كتابهاى علمى و گزينش اصطلاحات و زبان علمى مناسب با تحولات روز در زبان عربى به عهده اين فرهنگستان نهاده شد.
از جمله افتخارات فرهگستان سوريه اين است كه دوازده سال از مجمع اللغة العربيه مصر زودتر تأسيس شد. دكتر عدنان الخطيب, يكى از اعضاى فعال اين فرهنگستان مى گويد تأسيس ستادى براى ترجمه و تأليف, از بندهاى اصلى بود كه در دستور كار حكومت موقت عربى در سال 1918 قرار گرفت. اين مهم بر عهده جمعى از عناصر زباندان و فرهنگى نهاده شد و سپس در تاريخ دوازدهم فوريه سال 1919, نام اين ستاد به ديوان المعارف تغيير يافت و انجام امور معارف و تأسيس اداراتى براى حفاظت از آثار باستانى و كتابخانه هاى عمومى و توجه به كتابخانه ظاهريه برعهده آن گذاشته شد. ديرى نپاييد كه به علت اقبال زياد مردم از اين ديوان و درخواستهاى مكرر آنان براى ثبت نام در كلاسهاى سواد آموزى و تأسيس مدارس, دولت موقت مجبور شد در سلا 1919 ديوان معارف را به دو بخش مستقل ذيل تجزيه و تفكيك كند:
1ـ ديوان المعارف, كه وظيفه آن امور مربوط به آموزش و پرورش بود. همين ديوان هسته هاى اوليه وزارت را بعدها تشكيل داد.
2ـ المجمع العلمى العربى, كه وظيفه آن امور مربوط به زبان عربى و اداره كتابخانه هاى عمومى و حفظ آثار باستانى بود و بعدها به مجمع اللغة العربية تغيير نام يافت.
مجمع اللغة العربية در زمينه هاى علمى و ادبى و واژه سازى از كارنامه خوبى برخوردار است; به طورى كه داراى چندين مجله و نشريه و نشستهاى دوره اى است و از اعضاى توانمند و صلاحيتدارى در رشته هاى مختلف علمى برخوردار است و در زمينه فهرست بردارى از كتابهاى خطى و شناسايى مخطوطات و بررسى منابع موجود در كتابخانه الظاهريه دمشق, نشر آثار قديمى و تاريخ ابن عساكر و تأليف معجمها و فرهنگهاى علمى و فلسفى و پزشكى و داروسازى و آثار باستانى و هنر و علوم و … كارهاى موفقى انجام داده است. از جمله افتخارات اين فرهنگستان, عضويت علامه سيد محسن امين عاملى در آن است كه ذيلا نام چند تن از چهره هاى برجسته آن را ذكر مى كنيم. قابل ذكر است كه رايزنى فرهنگى جمهورى اسلامى ايران در سوريه, اخيراً با هماهنگى و همكارى فرهنگستان زبان عربى دمشق, سمينار گراميداشت علامه امين را در محل كتابخانه ملى اسد به مدت دو روز برگزار كرد كه با استقبال بى نظير قاطبه عالمان و دانشگاهيان شيعه و سنى و علوى مواجه شد.
كتابخانه فرهنگستان كه در خيابان مالكى دمشق قرار دارد از بيست هزار جلد كتاب نفيس و مرجع و دوهزار كتاب خطى بر خوردار است و فصلنامه فرهنگستان به نام مجمع اللغة العربية از مجله هاى وزين عربى سوريه است كه تاكنون به طور منظم انتشار يافته است.
اعضاى مهم فرهنگستان و سال ورودشان به آن, به قرار ذيل است:
دكتر حسنى سبح(1946م),
دكتر محمد كامل عيّاد (1958),
دكتر عدنان الخطيب (1960),
دكتر شكرى فيصل (1961),
دكتر امجد الطرابلسى (1961),
پرفسور وجيه السمان (1968),
پرفسور عبدالهادى هاشم (1968),
دكتر شاكرالفحام (1971),
دكتر عبدالرزاق قدوره (1975),
دكتر محمد هيثم الخياط (1976),
دكتر عبدالكريم اليافى (1976),
پرفسور احمد راتب النفاخ (1976),
دكتر احسان النص (1979),
دكتر محمد مروان المحاسنى (1979),
پرفسور عبدالكريم زهور على (1979),
دكتر عبدالحليم سويدانى (1983) و
دكتر عبدالكريم الاشتر (1990)
رئيس فعلى اين مركز دكتر عدنان الخطيب و معاون وى دكتر شاكر الفحام است. آدرس: سوريه ـ دمشق ـ ص. ب 9351