الف. بعد علمى

يكى از ابعاد شخصيت امام خمينى(قدس سره) ‌در كنار بعد اخلاقى، عرفانى، سياسى، اجتماعى، مديريت و رهبرى ‌ـ بُعد علمى است كه از ابعاد برجسته و ممتاز ايشان به‌شمار مى‌آيد. وى، از نظر علمى و معنوى، در افقى قرار داشت كه دست همنوعان و همگنانش به آن‌جا نمى‌رسيد. امام در چهار رشته از علوم، سرآمد اقران خويش بود و از زبده‌ترين صاحب‌نظران اين علوم (علم فقه، اصول فقه، فلسفه اسلامى و عرفان اسلامى) بود.

ما كسى را نمى‌شناسيم كه مثل ايشان در اين چهار رشته، به حد كمال رسيده باشد. ممكن است افرادى باشند كه در بعضى از ابعاد اين علوم، همطراز يا مقدم بر امام باشند؛ چه اين‌كه كسانى وجود داشتند كه در عرفان، به مراتب بالايى رسيده بودند؛ ولى در فلسفه، رتبه پايين‌ترى داشتند يا حرفى نداشتند. فقيهان بسيار برجسته‌اى داشته‌ايم كه در فقه، تيزبين و موشكاف بودند؛ ولى با مباحث عقلى، آشنايىِ قابل توجّهى نداشتند. جامع بودن امام، در حد بسيار بالايى بود. او، از نادر افرادى بود كه در زمينه‌هاى اصلى علوم اسلامى، به قلّه رسيده بود؛ هم در علوم عقلى و هم در علوم نقلى و هم در سير و سلوك معنوى. در فقه، فلسفه، عرفان، ادبيات فارسى، عربى و در معارف اسلامى ديگر چنان عميق فكر مى‌كرد و آن قدر جامع و همه‌سو نگر بود كه بنده مانند او را سراغ ندارم. ما استادانى مثل علاّمه طباطبايى(قدس سره)را در تفسير و فلسفه ديديم؛ اما مانند امام جامع نبودند. آن بينشى كه امام در فقه و اصول، كلام و فلسفه، عرفان و علوم اسلامى ديگر داشت، جامعيتى ويژه بود. اين جامعيّت ويژه او بود و غير از او، فردى را با چنين وصفى نيافته‌ام.

وانگهى، در يك علم ‌فرض كنيد در علم فقه‌ـ چنان ممتاز بود كه آراى