قرآن كريم به اين مطلب اشاره دارد كه فرعونيان بنى‌اسرائيل را بردگان خود مى‌انگاشتند. وقتى حضرت موسى و هارون ـ على نبينا و آله و عليه السلام ـ فرعون و فرعونيان را به سوى خداى متعال دعوت كردند، آنان چنين پاسخ دادند: «فَقالُوا أَ نُؤْمِنُ لِبَشَرَيْنِ مِثْلِنا وَ قَوْمُهُما لَنا عابِدُونَ؛[1] گفتند: چگونه به دو انسان مانند خود كه قومشان بندگى ما مى‌كنند ايمان بياوريم؟» به احتمال قوى تعبير «قومهما لنا عابدون» اشاره به اين است كه فرعونيان با بني‌اسرائيل مانند بردگان رفتار مي‌كرده‌اند؛ در آيه‌اي ديگر، حضرت موسى ـ على نبينا و آله و عليه‌السلام ـ خطاب به فرعون مى‌فرمايد: «وَتِلْكَ نِعْمَةٌ تَمُنُّها عَلَيَّ أَنْ عَبَّدْتَ بَنِي إِسْرائِيلَ؛[2] اينكه بنى‌اسرائيل را به بندگى گرفته‌اى نعمتى است كه منت آن را بر من مى‌نهى؟!»

در يكى دو قرن اخير نهضتى بر ضد بردگى و برده‌دارى در جهان پديد آمده است. حقوقدانان و دانشمندان سياست نظام برده‌دارى را به عنوان يك نظام ظالمانه و ضد بشرى محکوم مى‌كنند و معتقدند كه نظام ناپسند برده‌داري بايد به كلى الغا شود. کشورهاي صنعتى نيز در ظاهر طرفدار الغاي نظام بردگى هستند، اما در واقع به جاى نظام برده‌دارى فردى كه رو به زوال است، نظام استعمار و استثمار كشورهاى ديگر را كه نوعى نظام برده‌دارى جمعى است جايگزين کرده‌اند؛ نظامى كه مظالم آن از ستم و بيداد نظام برده‌دارى قديم به مراتب بيشتر است. به هر تقدير، بحث دربارة اصل الغاي بردگي همچنان ادامه دارد.

در اين فرصت، فارغ از بحث تاريخي و وضعيت بردگان در ساير نظام‌ها و کشورها، مي‌كوشيم ديدگاه قرآن کريم را در اين زمينه بررسي کنيم. آيا اسلام نظام برده‌داري را تأييد مي‌کند، چنان‌که کساني ادعا کرده‌اند، يا واقعيت به گونه‌اي ديگر است و اسلام در الغاي تدريجي بردگي پيشگام است؟

افزون بر دو آية مزبور، در قرآن كريم آيات متعددي دربارة برده و روش برده‌دارى