مى‌شود و ربوبيت تشريعى او عبوديت تشريعى انسان را اقتضا مى‌كند. به تعبير ديگر، همة موجودات و از جمله انسان از آنِ خداى متعال‌اند. پس انسان در اصل، حق تصرف در هيچ يك از موجودات حتي خود را نيز ندارد و فقط با اجازة اوست كه داراي چنين حقى مى‌شود. بنابراين، تعيين كمّيت و كيفيت تصرفات نيز حق خداى متعال است؛ يعنى انسان بايد چگونگي تصرفات و راه و رسم زندگى را از وى بياموزد. هر تصرفى بايد به همان گونه كه خداى متعال اذن داده است صورت پذيرد. از اين رو، خداى متعال حق دارد كه دربارة هر اقدام و عملى از انسان «بپرسد» و در نتيجه انسان هر لحظه، مورد پرسش خداى متعال است؛ يعنى در پيشگاه او «مسئول» است و مسئوليت الهى دارد. اين مسئوليت الهى آزادى انسان در مقابل خداى متعال را به شدت نفى مى‌كند. پس مى‌توان گفت كه بشر در اصل فقط در برابر خداى متعال مسئوليت دارد و بس؛ و اگر در مقابل موجود ديگرى هم مسئول است، مسئوليتش از همان مسئوليت الهى ناشى مي‌شود.

در اينجا بى‌مناسبت نيست نكته‌اى را كه در مبحث فلسفة اخلاق گفته‌ايم يادآوري كنيم. بسيار گفته مي‌شود كه بشر سه گونه مسئوليت دارد: يكى در برابر خداى متعال؛ ديگرى در قبال خود؛ و سه ديگر در مقابل جامعه. اما از ديدگاه اسلامى مسئوليت بشر يكى بيش نيست: مسئوليت در برابر خداى متعال. مسئوليت در برابر خود و جامعه نيز از موارد همين مسئوليت‌اند. توضيح آنكه همه جا اركان مسئوليت سه چيزند: سائل، مسئول، و مسئول عنه يا مورد مسئوليت. سائل كسى است كه حق تكليف و سؤال و مؤاخذه دارد. مسئول كسى است كه تكليف بر دوش او نهاده شده است و در صورت عدم انجام وظيفه مؤاخذه مى‌شود. مسئول عنه همان متعلق مسئوليت است؛ يعنى پرسش سائل از مسئول دربارة اوست. اسلام فقط خداى متعال را سائل مى‌داند و انسان را مسئول، اما مسئول عنه مى‌تواند خود انسان باشد يا جامعه يا طبيعت يا... . فقط خداى متعال حق دارد كه از انسان بپرسد: چرا در مورد خود، جامعه، طبيعت يا در