زمينه رفتارهاى اجتماعى انسان ـ كه بحث فعلى ماست ـ مفهوم حق است. تا اين جا آنچه درباره حق صحبت شد، حق به معناى واقعيت عينى بود؛ نظير اعتقاد يا سخنى كه مطابق با واقعيت عينى باشد و يا داستانى كه حقيقى و واقعى، و نه ساختگى و افسانه، باشد. شبيه همين كاربرد، استعمال مفهوم حق در مورد «وعده» است. توضيح اين كه:

جملاتى كه ما به كار مى‌بريم بر دو قسم است: خبرى و انشايى. آنچه كه بيشتر و معمولا در سخنان و محاورات ما وجود دارد همان جملات خبرى است كه از وقوع امرى يا وجود واقعيتى خبر مى‌دهيم. خبر هم مى‌تواند خبر از حال يا گذشته و يا آينده باشد. حق‌بودن جملات خبرى به اين است كه مطابق با واقع باشد. اما گاهى هم كلام ما مشتمل بر حكايت از وقوع امرى يا وجود واقعيتى نيست؛ اين‌گونه جملات را جملات انشايى مى‌گويند. وعده‌دادن، يك سخن انشايى است؛ مثل اين كه شما به فرزندتان وعده مى‌دهيد كه فردا فلان چيز را برايت مى‌خرم. اين كه وعده مى‌دهيد فلان كار را خواهيد كرد، اين يك جمله انشايى است. حق‌بودن اين وعده به اين است كه آن كار را در موعد مقرر انجام دهيد و مثلا فردا آن چيز را براى فرزندتان بخريد.

اكنون با توجه به توضيح فوق، مى‌گوييم يكى از مواردى كه قرآن روى حق‌بودن آن تأكيد مى‌كند وعده‌هاى خداى متعال است: فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَاللَّهِ حَقُّ وَلاَيَسْتَخِفَّنَّكَ الَّذِينَ لاَيُوقِنُون[1]؛ پس صبر كن كه وعده خدا حق است، و زنهار تا كسانى كه يقين ندارند تو را به سبك‌سرى واندارند. اين قبيل آيات، پاسخ كسانى است كه در وعده‌هاى الهى ترديد روا مى‌دارند. امروزه هم كسانى در جامعه ما مى‌گويند: اين كه خدا به نيكوكاران وعده بهشت و به گناه‌كاران وعده جهنم داده، از كجا معلوم كه راست باشد و چه لزومى دارد كه خداوند به وعده‌اش عمل كند؟ در پاسخ چنين سخنانى، در اين آيه و نظاير آن، قرآن تأكيد مى‌كند كه وعده الهى حق است و حتماً تحقق پيدا خواهد كرد. اگر احتمال داده شود كه خداوند به وعده بهشت و جهنم عمل نخواهد كرد، آن گاه انذارها و تبشيرهاى پيامبران چه تأثيرى مى‌توانست داشته باشد؟ اين در حالى است كه قرآن در موارد متعددى بر مبشّر و منذربودن انبيا تأكيد نموده است: إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ بِالْحَقِّ بَشِيراً وَنَذِيراً وَإِنْ مِنْ أُمَّة إِلاَّ خَلاَ فِيهَا نَذِير[2]؛ ما تو را به حق [به سِمَت] بشارت‌گر و هشداردهنده گسيل داشتيم، و هيچ امتى نبوده مگر اين كه در آن هشداردهنده‌اى گذشته است. براساس آنچه از اين قبيل آيات