اين ميل كه ابتدا به صورتى كم‌رنگ ظاهر مى‌شود، در كسانى اوج مى‌گيرد و شكوفا مى‌گردد كه به آن مجال و ميدان بدهند. هر قدر شخص اين ميل را بيشتر دنبال كند، به آن بيشتر ميدان دهد و دامن زند، شديدتر مى‌شود. هر چه انسان ياد معشوق را بيشتر در وجود خود زنده بدارد، خيال او را بيشتر در فكر و ذهن خود مجسم كند و به زيبايى‌هاى او بينديشد، محبت معشوق روز به روز در او افزون‌تر مى‌شود و آتش عشق در وجودش شعلهورتر مى‌گردد. به عكس، اگر به آن ميدان ندهد و به‌عمد سعى كند آن را از صفحه دل و ذهن خود كنار بزند، يا گرفتارى‌ها، مسايل و مشكلات روزمرّه زندگى او را از معشوق غافل سازند، اين تمايل به تدريج در او ضعيف مى‌شود و عشق كم‌كم رنگ مى‌بازد و از بين مى‌رود.

بنابراين مى‌توان گفت: غير از تمايلاتى كه خود به خود و به صورت طبيعى در انسان شكوفا مى‌شوند، تمايلات و خواسته‌هايى نيز وجود دارند كه رشد و شكوفايى آن‌ها تا حد زيادى در اختيار خود انسان است. انسانْ خود مى‌تواند كارى كند كه اين تمايلات رشد كنند و نيز مى‌تواند مجال بروز و ظهور به آن تمايلات را ندهد تا از بين بروند.

تمايلات عرفانى؛ خودشكوفا يا ناخودشكوفا

اكنون سخن اين است كه «تمايلات عرفانى» از آن سنخ تمايلاتى هستند كه خود به خود شكوفا نمى‌شوند؛ بلكه براى رشد و شكوفايى نيازمند توجه و تلاش خود انسان هستند.

آنچه از مجموع معارف دينى به دست مى‌آيد و تجربيات انسان‌هاى وارسته و بلندهمت نشان مى‌دهد و انديشمندان بزرگ نيز بر آن تأكيد كرده‌اند، گوياى اين مطلب است كه برخى تمايلات لطيف در انسان وجود دارد كه در ابتدا چندان آگاهانه نيست و شكوفا شدن و رشد آن‌ها در گرو فعاليت و تلاش خود انسان است. اين تمايلات در آغاز چندان براى انسان واضح نيستند و در هاله‌اى از ابهام قرار دارند. انسان احساس مى‌كند گمشده‌اى دارد؛ ولى به‌درستى آن را نمى‌شناسد و نمى‌داند چيست، كيست و كجا است؛