مى شناسد. گاهى مردم بر امرى توافق مي‌كنند كه در هيچ جا به طور رسمى نوشته نشده و اعلان نگرديده است، اما عملا مورد توافق همه قرار گرفته است. پس ملاك ثبوت چنين حقى توافق مردم است و در وراى اين توافق يك پشتوانه حقيقى وجود ندارد. اين گرايش پوزيتيويستى، مكتب‌هاى متعددى دارد كه جامع بين آنها همين گرايش مذكور است. البته مكتب‌هاى ديگرى هم وجود دارد؛ مثلا بعضى از آنها مي‌گويند «طبيعت انسانى» حقوقى را برايش ايجاد مي‌كند؛ پس ملاك ثبوت حق همان طبيعت انسان است. گاهى از اين طبيعت به «فطرت انسانى» تعبير مي‌كنند. اين، مبناى نظريه حقوق طبيعى است و زمانى چنان معروف و مقبول شد كه گويا وحى منزل از سوى خدا است كه امكان ندارد تغيير كند. در هر حال نظريه‌اي كه امروزه رايج و تقريباً مورد قبول همگان است همان نظريه حقوق پوزيتيويستى است كه منشأ حق را توافق جمعى مي‌داند. اين نظريه نيز امروزه آن چنان تلقى مي‌شود كه گويى وحى منزل و غير قابل تغيير است.

مبناى نظريه حقوق طبيعى هم نظريه قديمى بعضى از فلاسفه يونان قديم است كه مي‌گفتند طبيعت انسان مي‌تواند حقوق خاصى را به افرادش اعطا كند. آنان درباره اين كه چگونه مي‌فهميم كه «طبيعت» اين حق را به ما اعطا كرده است، مي‌گفتند به طبيعتمان و اميال و آرزوهاى طبيعى مشترك ميان تمام مردم رجوع مي‌كنيم و بعد مي‌فهميم كه طبيعت اين حق را به ما اعطا كرده است. همه مردم مي‌خواهند اموال مخصوص به خود داشته باشند و ميل به تملك، كاشف از اين است كه طبيعت اين حق تملك را به ما اعطا كرده است. همه ما زندگى را دوست داريم و اين طبيعت است كه حق حيات را به ما اعطا كرده است.