به عالى‌ترين مقامات برسد، به پست‌ترين درجات سقوط كرد. فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْب...‌.

انواع بندگان

چنان‌كه مى‌دانيد، انسانهايى كه در مقام بندگى هستند به سه دسته تقسيم مى‌شوند:

اوّل) بردگان كه فقط از ترس عقوبت و كيفر عبادت مى‌كنند، يعنى خدا را واجب الاطاعة مى‌دانند ولى انگيزه آن‌ها مصون بودن از كيفر و جهنم است و بر فرض اگر اين‌ها مى‌دانستند جهنمى در كار نيست دست از عبادت بر مى‌داشتند. عبادت اين‌گونه افراد را عبادة العبيد مى‌گويند.

دوّم) تاجران يا اجيران كه انگيزه آن‌ها فقط رسيدن به پاداش و مزد است و گويا عبادت‌هاى خود را با خدا معامله مى‌كنند و در مقابل بهشت را مى‌گيرند. عبادت اين دسته را عبادة التجّار مى‌گويند.

البته هيچ كدام از اين دو دسته بد نيستند و در مقابل غافلان قابل ستايشند و قرآن نيز از همين راه‌ها و انگيزه‌ها استفاده كرده است و آياتى از قبيل «جَنّات تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الأَْنْهارُ»[1] و «هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلى تِجارَة تُنْجِيكُمْ مِنْ عَذاب أَلِيم»[2] و «إِنَّ اللهَ اشْتَرى مِنَ الْمُؤْمِنِين...»[3] و يا «إِنَّ جَهَنَّم