نظر بگيريد كه به روغن و يا گريس آلوده شده است حال اگر بخواهيد آن را تميز كنيد و از آن استفاده نماييد بايد خيلى زحمت بكشيد و تلاش كنيد تا تميز شود. امّا اگر اين ليوان آلوده نشده باشد، كاملا تميز و شفاف بوده و مى‌درخشد و هيچ مشكلى براى استفاده از آن نداريد و به آسانى مى‌توانيد از آن استفاده كنيد. دل انسان نيز چنين حالتى دارد؛ مادامى كه آلودگى‌هاى اخلاقى در آن رسوخ نكرده و وارد قلب او نشده، صاف و شفاف است و تربيت آن خيلى راحت است. اما وقتى به گناهان و معاصى آلوده شد و صفات مذموم در آن رسوخ كرد، تميز نمودن آن مشكل مى‌شود و به راحتى نمى‌توان آن را تربيت نمود و به آداب سالم و صحيح آراست و چه بسا تميزنمودن آن و زدودن خصال ناپسند غير ممكن مى‌شود.

پس اين نكته بسيار مهم و درخور تأمل را نبايد فراموش نمود كه اگر دل به افكار غلط و يا اخلاق و اعمال نكوهيده آلوده شد، اول بايد با زحمت فراوان آن آلودگى‌ها را زدود و بيرون ريخت و دل را تميز نمود تا براى دريافت معارف صحيح و حق و صفات پسنديده آمادگى پيدا كند و آنها را پذيرا شود. دل و قلب آلوده به معاصى و رذايل اخلاقى و انحرافات فكرى، همچون ظرف آلوده، هرگز قابليت پذيرش معرفت حق و آداب پسنديده را ندارد.

ويژگى‌هاى قلب آلوده

حضرت على(عليه السلام) با بيان اين فراز از پندنامه، به فرزندشان امام حسن(عليه السلام) هشدار مى‌دهند كه قدر خود را بداند و توجه داشته باشد كه در چه دورانى قرار گرفته و در چه وضعيتى به سر مى‌برد. جوانى و آن صفاى دل و باطن را كه هنوز آلوده نشده و پليدى‌ها در آن رسوخ نكرده ارج نهد. و اين فرصت را غنيمت بشمارد و بداند چنين سرمايه‌اى هميشه نقد نمى‌شود و ممكن است روزى قلب او را قساوت بگيرد كه در اين صورت راه تحصيل تمام مراتب كمال و تعالى به روى وى سدّ خواهد شد؛ چرا كه از چيزى متأثر نمى‌شود و قلبى كه سخت شود و متأثر نگردد، راه سعادت را به روى صاحب خود مى‌بندد. به‌طور طبيعى قلب انسان بايد متأثر شود و رقّت پيدا كند و اشكى بريزد نه اين‌كه آنقدر بى‌تفاوت باشد كه عالى‌ترين مواعظ و كوبنده‌ترين مطالب تأثيرى در آن پديد نياورد. قرآن مجيد بر اين مطلب بسيار تكيه كرده و