بده كه دستت را در دست او مى‌گذارى و دنبال او به راه مى‌افتى، اما نفس خود را به منزله دشمنى بدان كه بايد با او درگير شوى و پيكار نمايى.

بسيارى از انسان‌ها درست خلاف اين دستور عمل مى‌كنند؛ يعنى به جاى عقل، نفس را پيشواى خود قرار مى‌دهند. آموزه‌هاى اسلامى به ما القا مى‌كند كه در زندگى از عقل پيروى نماييم نه از نفسى كه ما را به هوس‌ها، شهوت‌ها و تمايلات فرا مى‌خواند. از سوى ديگر، ما انسان‌ها معمولا به بيرون از خودمان توجه مى‌كنيم و از پرداختن به درونمان غفلت مىورزيم. به ندرت اتفاق مى‌افتد كه به كاوش درون خود بپردازيم و دليل انجام و يا ترك برخى از كارها را بررسى كنيم. مثلا كسى كه به ظاهر براى نصيحت ديگرى، سخنى بر زبان جارى مى‌سازد، بايد ببيند از اين كار چه انگيزه‌اى داشته است؛ آيا واقعاً به انگيزه خيرخواهى بوده است و يا به رخ كشيدن خود و بزرگ جلوه دادن عيوب طرف مقابل؟ گاهى انسان لحنى خيرخواهانه دارد، اما انگيزه واقعى‌اش خيرخواهى طرف مقابل نيست، بلكه مى‌خواهد به او بگويد كه من مى‌دانم تو اين عيب‌ها را دارى و من چون فاقد آن عيوب هستم، به خود حق مى‌دهم تو را نصيحت نمايم.

يكى از توصيه‌هايى كه علماى اخلاق به انسان‌ها مى‌كنند و بر اين مطلب نيز بسيار تأكيد مىورزند اين است كه وقتى مى‌خواهيد كارى انجام دهيد، خوب دلتان را بكاويد تا ببينيد انگيزه و قصدتان از انجام اين كار چيست. اگر انسان اين مطلب را در نظر بگيرد از بسيارى خطرها مصون خواهد ماند. انسان همان‌طور كه مراقب است ـ كه مثلا ـ شريكش سر او كلاه نگذارد، بايد مراقب باشد كه دلش نيز شيطانى نشود و وسوسه‌ها و انگيزه‌هاى شيطانى او را به راه خطا نكشاند.

بايد توجه داشت كه عقل و نفس در معارف و علوم اسلامى، از جمله فلسفه، معانى متعددى دارند. اين اشتراك لفظى موجب مى‌شود كه بسيارى از افراد اشتباه كنند و يكى را به جاى ديگرى بگيرند. اصطلاحى كه در اين‌جا از «عقل» و «نفس» به كار مى‌رود، اصطلاحى اخلاقى است و براساس آن، عقل آن است كه انسان را به راه صحيح هدايت مى‌كند و نفس آن است كه او را به ورطه سقوط مى‌كشاند. البته تشخيص اين‌كه چه چيزى موجب صعود و تكامل است و چه چيزى موجب سقوط و انحطاط، هم با عقل است و هم با دستورات شرع و موازينى كه بايد رعايت شود.

انسانى كه خير خودش را مى‌خواهد، طبيعى است بايد از كسى پيروى كند كه او را به راه