صورت شتابزده و باعجله دست به كارى نزنيد؛ مقدارى تأمل كنيد تا هم مطمئن شويد كه نفع آن از ضررش‌بيش‌تر است، و هم ببينيد كه چگونه بايد آن كار را انجام دهيد تا به نتيجه مطلوب برسيد. اين يك سفارش كلى است كه هم در امور دنيا جارى است و هم در امور آخرت. انسان مؤمن فقط نفع و ضرر مادى و دنيوى را نمى‌سنجد، بلكه اهداف اخروى را هم در نظر مى‌گيرد. از اين‌رو، هيچ وقت به سمت گناه نمى‌رود؛ زيرا مى‌داند كه براى يك لذت آنى چه بسا بايد هزاران سال عذاب جهنم را تحمل نمايد. دست‌زدن به گناه در واقع به دليل اين است كه ما نفع و ضرر كار را درست‌نمى‌سنجيم؛ يعنى برخورد عاقلانه‌اى با كارها نداريم. از اين گذشته، براى انجام هر كارى، راه ورود و خروج آن را به دقت محاسبه نمى‌كنيم. مثلا، براى انجام فريضه امر به معروف و نهى از منكر فكر مى‌كنيم همين كه به شخص گناه‌كارى بگوييم فلان معصيت را مرتكب نشو، ديگر تكليف از ما ساقط شده است، حال آن‌كه اگر از روى دل‌سوزى واقعى بخواهيم شخصى را كه در حال غرق‌شدن در منجلاب گناه است نجات دهيم، بايد به گونه‌اى با او سخن بگوييم كه از ما بپذيرد نه اين‌كه با لجاجت آن گناه را تكرار كند.

بنابراين شخص مؤمن بايد عاقل و دورانديش باشد، نفع و ضرر كارها و نيز راه ورود و خروج آنها را به خوبى بشناسد تا پس از انجام كارى نادم نگردد: قِفْ عِنْدَ كُلِّ اَمْر حتّى تَعْرِفَ مَدْخَلَهُ مِنْ مَخْرَجِهِ قَبْلَ اَنْ تَقَعَ فيه فَتَنْدَمَ.

چراغ عقل، عامل نجات انسان

در قرآن كريم سه مفهوم قلب، عقل و نفس به انسان نسبت داده شده است. معمولا وقتى به طور مطلق از «نفس» ياد مى‌شود بار منفى آن مدنظر مى‌باشد: إِنَّ النَّفْسَ لاََمّارَةٌ بِالسُّوءِ.[1] البته گاهى هم نفس اوصافى دارد كه آن را به صورت مطلوب درمى‌آورد و به او خطاب مى‌شود كه: يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ.[2] در هر حال، بايد توجه داشت كه اين مفاهيم در اخلاق و فرهنگ اسلامى ما اولا از جايگاهى خاص برخوردارند و ثانياً در معانى مختلف به كار مى‌روند. امام صادق(عليه السلام)در اين روايت خطاب به عبدالله بن جندب و همه شيعيان خود مى‌فرمايند: قلبت را نزديك و خويشاوند خود قرار بده به گونه‌اى كه با آن مشاركت مىورزى و عقلت را به منزله پدرى قرار