قاعده يك استثنا دارد و آن عبارت است از جفا كردن در حق برادران ايمانى: كُلُّ الذُّنوبِ مَغْفورةٌ سِوى عُقوقِ اَهْلِ دَعْوَتِكَ. «عقوق» از ريشه «عقّ» به معناى آزار و اذيت و بدرفتارى كردن است. روشن است كه بدرفتارى با برادران ايمانى و آزار و اذيت كردن آنان موجب تضييع حقوق آنها و جفاى به آنان مى‌شود. بنابراين معناى اين سخن امام صادق(عليه السلام) اين است كه هر گناهى آمرزيده مى‌شود، مگر آنچه موجب تضييع حقوق برادران ايمانى و جفاى به آنان گردد. سرّ مطلب هم كه آمرزيده نمى‌شود اين است كه چون حق‌الناس است. حق‌الناس حتى با توبه هم آمرزيده نمى‌شود و انسان بايد صاحب حق را راضى كند و از او حلّيّت بطلبد.

ريا فاسدكننده اعمال

و كُلُّ الْبِرِّ مَقبولٌ الاّ ما كان رِئاءً؛ هر كار خوبى قبول مى‌شود مگر آنچه كه ريا باشد. در توضيح اين جمله بايد بگوييم، كارهايى كه انسان انجام مى‌دهد از دو حال خارج نيستند: يا آنها را به انگيزه الهى و براى رضا و خشنودى خداوند انجام مى‌دهد، يا به اغراضى ديگر. يكى از رايج‌ترين اغراض غيرالهى، تظاهر و خودنمايى است كه در معارف اسلامى از آن به «ريا» تعبير مى‌شود؛ يعنى انسان كارى را براى اين‌كه ديگران ببينند و خوششان بيايد و از او تعريف كنند، انجام دهد. حضرت مى‌فرمايند، اگر در كارى انگيزه ريا و خودنمايى نباشد، آن عمل ذاتاً قابل اين هست كه مورد قبول درگاه الهى واقع شود، اما عمل ريايى اصلا ذاتاً چنين قابليتى ندارد و به هيچ وجه مورد قبول واقع نخواهد شد.

البته نيت الهى در كار داشتن نيز مراتب دارد كه در يكى از جلسات گذشته به مناسبت اشاره‌اى به آن داشتيم، ولى به هرحال هريك از اين مراتب را كه داشته باشد، چون اصل نيت درست است، خداوند آن را قبول مى‌كند. در مقابل، كار ريايى هرقدر هم كه مهم باشد، حجم زيادى داشته باشد و براى انجام آن زحمت زيادى كشيده شده باشد، خداى متعال هرگز آن را قبول نخواهد كرد.

در ادامه، حضرت به موردى اشاره مى‌كنند كه انگيزه الهى داشتن در آن و عارى بودن آن از ريا و به خاطر غيرخدا نبودنش از ساير كارها مشكل‌تر است. به علاوه، رياى در آن نسبت به ساير كارها كم‌تر مشهود است و حتى ممكن است امر بر خود انسان مشتبه شود و در جايى تصور كند كه انگيزه الهى دارد در حالى كه واقعاً اين‌گونه نيست؛ و آن مسأله حبّ و بغض است.