نكته‌هايى هم ملحوظ باشد ولى در كاربُرد قرآنى تا جايى كه ما استقصاء كرده‌ايم نمى‌توان شاهدى براى اين مطلب يافت.

در قرآن هم آياتى وجود دارد كه در آن‌ها انسان مورد مدح قرار گرفته و هم مورد ذمّ:

اگر واژه انسان دلالت بر كمال و فضيلت داشت:

ابراهيم / 34: «إِنَّ الإِْنْسانَ لَظَلُومٌ كَفّار».

يا:

معارج / 19: «إِنَّ الإِْنْسانَ خُلِقَ هَلُوعا».

به جاى انسان، بشر، مى‌نهاد؛ نيز يكجا مى‌فرمايد: انسان را از خاك آفريديم و جاى ديگر مى‌گويد: بشر را از خاك آفريديم؛ كه تفاوتى در مورد استعمال به چشم نمى‌خورد.

امّا اينكه چرا، يكجا مى‌گويد بشر و جاى ديگر انسان، نكته‌اى‌است كه شايد ما دريابيم.

گاهى فصاحت و بلاغت مقتضى اين نوع كاربُرد مترادفات است. گاهى اين ظرائف را كسانى كه ذوق لطيف و والايى دارند در مى‌يابند گاهى هم قابل تبيين نيست ولى چون ما برآنيم كه قرآن در بالاترين ستيغ بلاغت و فصاحت، نازل شده، معتقديم كه اينجا اين لفظ و جاى ديگر، لفظ ديگر، مناسب بوده است.

تنها فرقى كه در مورد كاربُرد دو لفظ انسان و بشر، وجود دارد اين است كه انسان بر جمع اطلاق نمى‌شود و اسم جنسِ فردى‌است ولى بشر، هم به صورت اسم جنس فردى و هم اسم جنس جمعى، به كار مى‌رود: «إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُم» و در آيه‌ى:

حجر / 28: «وَإِذْ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّي خالِقٌ بَشَراً مِنْ صَلْصال مِنْ حَمَإ مَسْنُون».

در مورد فرد و در آيه‌ى:

روم / 20: «إِذا أَنْتُمْ بَشَرٌ تَنْتَشِرُون».

در مورد جمع استعمال شده است ولى بازگشت اين فرق هم به دستور زبان و صرفاً قراردادى است.

ناس و اناس و انس، همه اسم جمعند امّا تفاوتهايى در كاربرد دارند: ناس به كلّ انسانها هم اطلاق مى‌شود ولى اناس معمولاً به دسته‌اى انسانها گفته‌اند؛ [در داستان لوط، قوم او، درباره‌ى وى و مؤمنان به او، گفتند]:

نمل / 56: «إِنَّهُمْ أُناسٌ يَتَطَهَّرُون».

كه باز اين فرق، دستور زبانى و قراردادى ست.