ما كه ناچاريم معارف و مفاهيم قرآن را دسته بندى كنيم و طبعاً به تَبَع اين دسته بندى، بايد آيات هم دسته بندى شود. [يعنى براى هر بابى چند آيه ذكر كنيم]، بايد ببينيم كه اين دسته بندى را بايد بر چه اساسى و طبق چه نظامى انجام دهيم؟.
مىدانيم كه قرآن كريم دسته بندىهاى مرسوم در كتب بشرى را مورد نظر قرار نداده است. كمتر سورهاى ـ حتّى سورههاى يك سطرى ـ را مىتوان پيدا كرد كه تنها راجع به يك موضوع صحبت كرده باشد. غالباً، حتى در يك آيه، چند مطلب گنجانده شده و مفاد آيه داراى ابعاد مختلف و چهرههاى گوناگون است.
مثلا يك آيه، هم بُعد اعتقادى، هم بُعد اخلاقى، هم بُعد تاريخى، هم بُعد تشريعى و... دارد. كه اين نيز مشكلى براى تجزيهى آيات است. ولى همين مشكل را مىتوان چنين حل كرد كه آيات را به مناسبتهاى گوناگون تكرار كنيم.
طرح دستهبندى آيات
پيدا كردن عنوانى كلى براى مفهوم يك يا چند آيه مثلا آياتى كه دربارهى نماز يا جهاد يا امر به معروف و نهى از منكر است؛ كار مشكلى نيست ولى شكل دادن و گنجانييدن عناوين در يك نظام مشكل است. يعنى فرض كنيم كه ما همهى قرآن را بررسى كرديم و مفاهيمى كه به دست مىآيد مثلا زير صد عنوان دسته بندى كرديم؛ حال خود اين عناوين را چگونه تنظيم نمائيم تا يك نظام منسجمى بوجود بيايد؟ مثلا آيهى اول قرآن حمد خداست. پس اولين عنوان «حمد خدا» و آيهى اول سورهى بقره راجع به كسانى است كه هدايت قرآن شامل حالِ آنها مىگردد. پس عنوان دوم، هدايت خواهد بود و همينطور ساير عناوين، آيا به همين ترتيب عناوين را دسته بندى كنيم؟ يا مىتوان در بين اينها نيز نظامى برقرار كرد و يك نقطهى شروع طبيعى و منقطى براىِ آن در نظر گرفت؟
اين عناوين را مىتوان تحت عناوين كلىترى مندرج كرد. مثلا نماز، روزه، خمس، زكات را تحت عنوان عبادات؛ و بيع، اجاره، قرض را تحت عنوان معاملات قرار داد؛ حالا خود اين عناوين كلى را چگونه تنظيم كنيم؟ و چه رابطهاى بين آنها در نظر بگيريم؟
طرحها
در اينجا سه طرح را مىتوان پيشنهاد كرد (البته طرحهاى ديگرى هم ممكن است عرضه شود