13) عدم پذيرش اسلام و احكام آن از سوى اهل‌كتاب، از عوامل تشريع جزيه بر آنان:

قتِلُوا الَّذينَ لا يُؤمِنونَ بِاللَّهِ ولا بِاليَومِ الأخِرِ ولا يُحَرّمونَ ما حَرَّمَ اللَّهُ ورَسولُهُ ولا يَدينونَ دينَ الحَقّ مِنَ الَّذينَ اوتوا الكِتبَ حَتّى‌ يُعطوا الجِزيَةَ عَن يَدٍ ....

توبه (9) 29

كيفيّت پرداخت جزيه‌

14) ضرورت پرداخت جزيه از سوى خود اهل ذمّه توأم با تسليم و انقياد در برابر حكومت اسلامى:

... حَتّى‌ يُعطوا الجِزيَةَ عَن يَدٍ وهُم صغِرون. [1]

توبه (9) 29

مقدار جزيه‌

15) موظّف بودن حكومت اسلامى بر گرفتن جزيه به اندازه توان مالى اهل‌ذمّه:

قتِلُوا الَّذينَ لا يُؤمِنونَ بِاللَّهِ ولا بِاليَومِ الأخِرِ ولا يُحَرّمونَ ما حَرَّمَ اللَّهُ ورَسولُهُ ولا يَدينونَ دينَ الحَقّ مِنَ الَّذينَ اوتوا الكِتبَ حَتّى‌ يُعطوا الجِزيَةَ عَن يَدٍ وهُم صغِرون. [2]

توبه (9) 29

نيز---) اهل ذمّه‌

جعاله‌

جُعاله، التزام شخصى (به صورت ايقاع) به پرداخت اجرت معلوم در عملى است. ملتزم را جاعل و طرف را عامل و اجرت را جعل و حق‌الجعالة گويند. [3] در اين مدخل از جمله «لمن جاء به حمل بعير» استفاده شده است.

احكام جُعاله‌

1) جعاله، معامله‌اى مشروع:

... ولِمَن جاءَ بِهِ حِملُ بَعيرٍ وانا بِهِ زَعيم. [4]

يوسف (12) 72

2) عدم وابستگى صحّت جعاله، به مشخص بودن ميزان عمل، از لحاظ كمّى و كيفى:

... ولِمَن جاءَ بِهِ حِملُ بَعيرٍ .... [5]

يوسف (12) 72

3) عدم لزوم شناخت عامل، در صحت جُعاله:

... ولِمَن جاءَ بِهِ حِملُ بَعيرٍ وانا بِهِ زَعيم. [6]

يوسف (12) 72

4) انجام دادن عمل مورد جُعاله، موجب استحقاق اجرت يا عوض معلوم:

... ولِمَن جاءَ بِهِ حِملُ بَعيرٍ .... [7]

يوسف (12) 72

[1] بنا بر اينكه مقصود از «عن يدٍ» پرداخت جزيه از سوى خود كافر ذمّى باشد؛ نه وكيل او. (روح‌المعانى، ج 6، جزء 10، ص 114)

[2] برداشت بر اساس روايتى از امام صادق (ع) است. (تفسير نورالثقلين، ج 2، ص 203، ح 101)

[3] ترمينولوژى حقوق، ص 196.

[4] آيه ياد شده گرچه مربوط به جعاله در شريعت يوسف (ع) است، ولى بنا بر حجيّت سخن يوسف (ع) براى ما و علم نداشتن به نسخ آن در اسلام، براى مشروعيّت جعاله قابل استناد مى‌باشد. (جواهرالكلام، ج 35، ص 186)

[5] از آنجا كه مشخص نبود، يافتن جامِ گم شده چه ميزان كار خواهد بُرد، برداشت ياد شده تأييد مى‌شود.

[6] ضامن، نمى‌دانست چه كسى پيمانه را پيدا خواهد كرد، از اين رو با آنكه عامل ناشناخته بود، ضمانت پرداخت جُعل را درباره او برعهده گرفت.

[7] مشروط كردن تعلّق بار غلّه شتر به آوردن جام شاهى، گواهى آشكار بر تأييد شرط مورد بحث است.