102 و 103 آل‌عمران (3) را پس از آن دانسته‌اند كه ثعلبه و فرد ديگرى از انصار با يكديگر به تفاخر پرداخته، زمينه شعله‌ور ساختن درگيرى ميان دو شاخه از انصار را فراهم ساختند. [1]

ثعلبة بن وديعه‌

ثعلبة بن وديعه انصارى از تخلّف‌كنندگان غزوه تبوك بود. [2] برابر قولى، آيه 102 توبه (9) در شأن وى و دو تن ديگر از تخلّف‌كنندگان غزوه تبوك نازل شد كه پس از پشيمانى از همراهى نكردن با پيامبر (ص) خود را به ستونهاى مسجد بستند. با نزول اين آيه، خداوند توبه آنان را پذيرفت. [3]

ثقيف‌

ثقيف از قبايل بزرگ عدنانى ساكن در شهر طائف بود. [4] برخى مفسّران، نزول آيه 168 بقره (2) را درباره ثقيف و ديگر قبايلى دانسته‌اند كه بعضى خوردنيهاى حلال را بدون دليل بر خود حرام كرده بودند. [5] بنا بر نقلى، مقصود از قوم جنگجو و پرقدرت در آيه 16 فتح (48) ثقيف است. [6] مفسّران بسيارى نزول آيه 48 مرسلات (77) را درباره ثقيف دانسته‌اند كه برخلاف دستور پيامبر (ص)، از خواندن نماز خوددارى كرده، آن را بر خود عيب دانست. [7]

ثُمامة بن اثال‌

ثُمامة بن اثال الحنفي از زعما و سران يمامه است. [8] وى در سفرى به مكّه و در بين راه به اسارت سپاه اسلام درآمد، او را نزد پيامبر (ص) بردند و پس از گفتگوى كوتاهى با آن حضرت به آيين اسلام درآمد. [9] برخى مفسّران، در سبب نزول آيات 75 تا 77 سوره مؤمنون، گفته‌اند: ثمامه، پس از پذيرش اسلام، مانع ارسال غلّات از يمامه به مكّه شد و اهل مكّه دچار عذاب فلاكت‌بارى شدند. و با وساطت پيامبر (ص) اين مسأله حلّ شد و مردم قحطى‌زده مكّه نجات يافتند. [10]

[1] مجمع‌البيان، ج 1- 2، ص 804.

[2] ر. ك: اسدالغابه، ج 1، ص 475؛ الاصابه، ج 1، ص 299 و 523.

[3] مجمع‌البيان، ج 5- 6، ص 100- 101.

[4] ر. ك: الاشتقاق، ص 303- 305.

[5] مجمع‌البيان، ج 1- 2، ص 459؛ الجامع لاحكام القرآن، قرطبى، ج 2، ص 139- 140.

[6] جامع‌البيان، ج 13، جزء 26، ص 108؛ مجمع‌البيان، ج 9- 10، ص 176.

[7] مجمع‌البيان، ج 9- 10، ص 636؛ الجامع لاحكام القرآن، قرطبى، ج 19، ص 109؛ الدرّالمنثور، ج 8، ص 338.

[8] الاستيعاب، ج 1، ص 287.

[9] اسدالغابه، ج 1، ص 477؛ الاصابه، ج 1، ص 525.

[10] تفسير ابى‌السعود، ج 4، ص 60؛ الدّرالمنثور، ج 6، ص 111؛ الجامع لاحكام القرآن، قرطبى، ج 12، ص 95؛ روح‌المعانى، ج 10، جزء 28، ص 82.