استثناى قوم موسى‌

4) اتّكاى قوم موسى به مشيّت خداوند در دستيابى به گاو مورد درخواست و نظرشان:

قالوا ادع لنا ربّك يبيّن لّنا ما هى إنّ البقر تشبه علينا وإنّا إن شاء اللّه لمهتدون. [1]

بقره (2) 70

استثناى مسافر

5) توجّه يوسف (ع) به نقش ان‌شاءاللَّه در آمدن خانواده خويش به سرزمين مصر:

فلمّا دخلوا على‌ يوسف ءاوى‌ إليه أبويه وقال ادخلوا مصر إن شآء اللّه ءامنين.

يوسف (12) 99

استثنا در كارها

6) گفتن ان‌شاءاللَّه در هر كارى، امرى شايسته و مهمّ:

ولاتقولنّ لشاى‌ء إنّى فاعل ذلك غدا* إلّاأن يشآء اللَّه واذكر رَّبَّك إذا نسيت ....

كهف (18) 23 و 24

7) پيامبر اسلام (ص) موظّف به گفتن ان‌شاءاللَّه هنگام خبر دادن از انجام هر كارى در آينده:

ولاتقولنّ لشاى‌ء إنّى فاعل ذلك غدا* ... إلّاأن يشآء اللَّه ....

كهف (18) 23 و 24

8) توجّه موسى (ع) به نقش مشيّت الهى در انجام كارها در عين تعهّد به خضر (ع) نشانه اهمّيّت آن:

قال له موسى‌ هل أتّبعك على‌ أن تعلّمن ممّا علّمت رشدا* قال ستجدنى إن شآء اللّه صابرا ولا أعصى لك أمرا

كهف (18) 66 و 69

9) لزوم ياد ان‌شاءاللَّه در كارها پس از رفع فراموشى براى پيامبر (ص):

ولاتقولنّ لشاى‌ء إنّى فاعل ذلك غدا* إلّاأن يشآء اللَّه واذكر رَّبَّك إذا نسيت .... [2]

كهف (18) 23 و 24

10) ورود همراه با امنيّت محمّد (ص) با مسلمانان به مسجدالحرام، معلّق بر مشيّت الهى:

لقد صدق اللّه رسوله الرّءيا بالحقّ لتدخلنّ المسجد الحرام إن شاء اللّه ءامنين محلّقين رءوسكم ومقصّرين لاتخافون ....

فتح (48) 27

نيز---) مشيّت خدا

ترك استثنا

11) نگفتن «ان‌شاءاللَّه» از سوى صاحبان باغ، از عوامل نابودى باغ:

ولايستثنون‌* فطاف عليها طائِف مّن رّبّك وهم نائِمون‌* فأصبحت كالصّريم. [3]

قلم (68) 17 و 18- 20

12) نگفتن «ان‌شاءاللَّه» و اعتماد به غير خدا، سبب ناكام ماندن انسان در كارهاى خويش:

ولايستثنون‌* فأصبحت كالصّريم. [4]

قلم (68) 18 و 20

[1] از پيامبر (ص) نقل شده: بنى‌اسرائيل به «ذبح» كم‌ترين گاو مأمور بودند؛ ولى چون بر خود سخت گرفتند، خدا هم بر آنان سخت گرفت و به خدا سوگند! اگر «إن‌شاءاللّه» نمى‌گفتند براى آنان اوصاف گاو بيان نمى‌شد. (مجمع‌البيان، ذيل آيه)

[2] از امام محمدباقر (ع) نقل شده است: مقصود از «واذكر ربّك ...» يعنى در كارت، مشيّت خدا را مد نظر قرار بده. (الصّافى؛ نورالثقلين، ذيل آيه)

[3] يك تفسير براى «و لايستثنون»، نگفتن «إن‌شاءاللَّه» است. (مجمع‌البيان، ذيل آيه)

[4] با توجّه به مجموع سياق آيات مربوط به صاحبان باغ، چنين برداشتى امكان‌پذير است.