قصر (كاخ)

قصر، جمع آن قصور [1] به معناى خانه بزرگ و مجلّل و كاخ است. [2] در اين مدخل از واژه‌هاى «برج»، «صرح»، «غرف»، «قصر»، مشتقّات آنها و سياق بعضى آيات استفاده شده است.

اهمّ عناوين: قصرسازى، ويرانى قصر

تشبيه به قصر

1. تشبيه بروج آسمان به قصرها:

وَ السَّماءِ ذاتِ الْبُرُوجِ. [3]

بروج (85) 1

2. تشبيه شراره‌افكنى آتش دوزخ به كاخ:

لا ظَلِيلٍ وَ لا يُغْنِي مِنَ اللَّهَبِ‌ إِنَّها تَرْمِي بِشَرَرٍ كَالْقَصْرِ.

مرسلات (77) 31 و 32

دلبستگى به قصر

3. دلبستگى به كاخهاى برافراشته، از ويژگيهاى اشخاص ظاهربين و فاقد عقل و انديشه:

أَيْنَما تَكُونُوا يُدْرِكْكُمُ الْمَوْتُ وَ لَوْ كُنْتُمْ فِي بُرُوجٍ مُشَيَّدَةٍ ... فَما لِهؤُلاءِ الْقَوْمِ لا يَكادُونَ يَفْقَهُونَ حَدِيثاً.

نساء (4) 78

قصر در بهشت‌

4. جاى گرفتن تقواپيشگان، در بناى مرتفع و چند طبقه (كاخها) در بهشت:

لكِنِ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ غُرَفٌ مِنْ فَوْقِها غُرَفٌ مَبْنِيَّةٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ ... [4]

زمر (39) 20

5. جاى گرفتن مؤمنان داراى عمل صالح در اتاقها و قصرهاى رفيع در بهشت:

إِلَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلًا صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً أُوْلئِكَ يُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِما صَبَرُوا وَ يُلَقَّوْنَ فِيها تَحِيَّةً وَ سَلاماً.

فرقان (25) 70 و 75

وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَنُبَوِّئَنَّهُمْ مِنَ الْجَنَّةِ غُرَفاً تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها ... [5]

عنكبوت (29) 58

... إِلَّا مَنْ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَأُولئِكَ‌ ... وَ هُمْ فِي الْغُرُفاتِ آمِنُونَ.

سبأ (34) 37

قصر زليخا

6. قصر زليخا، داراى دربهاى متعدّد:

وَ راوَدَتْهُ الَّتِي هُوَ فِي بَيْتِها عَنْ نَفْسِهِ وَ غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ وَ قالَتْ هَيْتَ لَكَ قالَ مَعاذَ اللَّهِ إِنَّهُ رَبِّي أَحْسَنَ مَثْوايَ إِنَّهُ لا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ. [6]

يوسف (12) 23

[1] . مفردات، ص 673، «قصر»

[2] . فرهنگ بزرگ سخن، ج 6، ص 5542، «قصر»

[3] . گفته شده است كه مقصود از «بروج» ستارگان بزرگ است و در اين آيه، بروج به قصرها تشبيه شده است. [تشبيه بروج به قصرها از جهت بلندى آنها]. (الكشاف، ج 4، ص 729)

[4] . «غرف» منازل رفيعه و قصور است. (مجمع البيان، ج 7- 8، ص 770)

[5] . ابن‌عبّاس در تفسير آيه مى‌گويد: يعنى آنان را در اتاقهاى زبرجد و ياقوت سكونت داده و در قصرهاى بهشتى جاى مى‌دهيم. (مجمع‌البيان، ج 7-/ 8، ص 455)

[6] . از آنجا كه خانه زليخا داراى دربهاى متعدّد و او همسر عزيز مصر بوده است، فهميده مى‌شود كه مقصود از «بيت» كاخ است. (تفسير التحرير و التنوير، ج 6، جزء 12، ص 250)