[1] . درباره «قوماً آخرين» دو احتمال وجود دارد: 1. قوم عاد؛ 2.
قوم ثمود. (مجمعالبيان، ج 7-/ 8، ص 170؛ تفسير ابنكثير، ج 5، ص 413) برداشت با
توجّه به احتمال دوم است
[2] . به قرينه آيات 73 و 74 سوره حجر
(15) مقصود از «أمرنا» عذاب
با صيحه است
[3] . آيات پيشين درباره دعوت انبيا از اقوام خود به توحيد و دست
برداشتن آنها از شرك است كه با تكذيب آنان مواجه مىشدند. برخى گفتهاند: مقصود،
قوم ثمود و قوم شعيب است. (مجمعالبيان، ج 7-/ 8، ص 444؛ انوارالتّنزيل، بيضاوى، ج
4، ص 195)
[4] . درباره صيحه در آيه ياد شده دو احتمال بيان شده است: 1. صيحه
آسمانى كه منافقان با شنيدن آن دچار وحشت مىشوند و مىپندارند براى هلاكت آنان
است؛ 2. منافقان با شنيدن صيحه، گمان مىكنند آيهاى در شأن آنان و براى افشاى
اسرارشان نازل شده است. (مجمعالبيان، ج 9-/ 10، ص 440؛ منهج الصّادقين، ج 9، ص
292)