سبع مثانى‌

«سبع» (هفت) از اعداد [1] و «مثانى» جمع «مثنى» به معناى دو بار، مكرّر و اعاده است. [2] در مورد اينكه‌ مقصود از سبع مثانى چيست، نظرات متعدّدى بيان شده كه برخى از آنها چنين است: 1. منظور، فاتحةالكتاب است‌ [3] كه در روايات متعدّدى از طريق‌ اهل‌بيت پيامبر صلى الله عليه و آله وارد شده همين معنا وارد شده است. [4] دلايل گوناگونى نيز براى اين نام‌گذارى‌ بيان شده است؛ از جمله امام صادق عليه السلام علّت آن را دو بار خواندن در نماز دانسته‌اند. [5] 2. مقصود، هفت‌ سوره طولانى اوّل قرآن است و آن را «مثانى» ناميده‌اند؛ به دليل اينكه داستانهاى عبرت‌آموز در آن، دو به دو آمده است. [6] در اينجا همان احتمال اوّل‌ مورد نظر است.

آثار سبع مثانى‌

1. بهره‌مندى از سبع مثانى (سوره حمد)، مقتضى پرهيز از چشم دوختن به دارايى ديگران:

وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ‌ لا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلى‌ ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ وَ لا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَ اخْفِضْ جَناحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ. [7]

حجر (15) 87 و 88

2. بهره‌مندى از سبع مثانى (سوره حمد)، دليل محزون شدن پيامبر صلى الله عليه و آله از كفر كافران و اجابت نكردن دعوت آن حضرت:

وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ‌ لا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلى‌ ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ وَ لا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَ اخْفِضْ جَناحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ.

حجر (15) 87 و 88

3. بهره‌مندى از سبع مثانى (سوره حمد)، لازمه تواضع و نرمخويى پيامبر صلى الله عليه و آله نسبت به مؤمنان:

وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ‌ لا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلى‌ ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ وَ لا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَ اخْفِضْ جَناحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ.

حجر (15) 87 و 88

4. برخوردارى پيامبر صلى الله عليه و آله از سبع مثانى، مقتضى اظهار رسالتش و معرّفى خود در جايگاه هشداردهنده آشكار:

وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ‌ لا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلى‌ ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ وَ لا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَ اخْفِضْ جَناحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ‌ وَ قُلْ إِنِّي أَنَا النَّذِيرُ الْمُبِينُ.

حجر (15) 87-/ 89

[1] . مفردات، ص 394، «سبع»

[2] . لغت‌نامه، ج 12، ص 17882، «مثانى»؛ ص 17898، «مثنى»؛ الميزان، ج 12، ص 191

[3] . مجمع‌البيان، ج 5-/ 6، ص 530

[4] . الميزان، ج 12، ص 191

[5] . تفسير عيّاشى، ج 1، ص 19؛ تفسير نورالثقلين، ج 3، ص 27، ح 98؛ مجمع‌البيان، ج 5-/ 6، ص 530

[6] . مجمع‌البيان، ج 5-/ 6، ص 530

[7] . معناى «لاتمدّن ...» اين است كه چشم طمع به زخارفى كه به گروههايى از كافران داده‌ايم نداشته باش. حاصل معناى اين آيه با توجّه به آيه قبلى اين است كه تو از نعمت بس بزرگى (سوره حمد) بهره‌مند شده‌اى كه هر نعمتى نسبت به آن ناچيز است. (روح‌المعانى، ج 8، جزء 14، ص 118)