خشوع‌

خشوع، فروتنى و سر فرود آوردن است؛ [1] عملى‌ منسوب به قلب، كه فاعل آن، خشوع‌شونده را بالاتر از خود مى‌بيند و از روى خوف بوده، تكلّفى در آن نيست. با اينكه گفته شده، خشوع و خضوع از لحاظ معنا متقارب هستند، [2] ولى خضوع در بدن و خشوع‌ اعمّ از آن (در بدن، صدا و چشم) است. [3] با توجّه به‌ تفاوت اين دو، هر يك، مدخل مستقل قرار گرفته است. در اين مدخل از واژه‌ «خشع» و مشتقّات آن و «أوّاه» و جمله‌ «خرّوا سجّداً و بكيا» و «يخرّون للأذقان» استفاده شده است.

اهمّ عناوين: آثار خشوع، ارزش خشوع، خاشعان، خشوع در قيامت، زمينه‌هاى خشوع.

آثار خشوع‌

1. آمرزش‌

1. خشوع در برابر خداوند، زمينه برخوردارى از آمرزش الهى:

... وَ الْخاشِعِينَ وَ الْخاشِعاتِ‌ ... أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً ....

احزاب (33) 35

2. اجتناب از دين‌فروشى‌

2. خشوع در برابر خداوند، عامل اجتناب از دين‌فروشى:

... وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْهِمْ خاشِعِينَ لِلَّهِ لا يَشْتَرُونَ بِآياتِ اللَّهِ ثَمَناً قَلِيلًا ....

آل‌عمران (3) 199

3. استعانت از صبر

3. سنگين نبودن استعانت از صبر، از آثار خشوع:

وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ ... وَ إِنَّها لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخاشِعِينَ. [4]

بقره (2) 45

4. استعانت از نماز

4. سنگين نبودن استعانت از نماز، از آثار خشوع:

وَ اسْتَعِينُوا ... وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخاشِعِينَ.

بقره (2) 45

5. اقامه نماز

5. آسانى اقامه نماز، از آثار خشوع:

وَ اسْتَعِينُوا ... وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخاشِعِينَ. [5]

بقره (2) 45

6. انجام دادن تكاليف‌

6. خشوع، آسان‌كننده تكاليف سخت و مشكل:

وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخاشِعِينَ.

بقره (2) 45

7. رستگارى‌

7. رستگارى مؤمنان، از آثار خشوع آنان، در نماز:

قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ‌ الَّذِينَ هُمْ فِي صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ.

مؤمنون (23) 1 و 2

نيز--) همين مدخل، خاشعان، مصاديق خاشعان‌

[1] . معجم مقاييس اللّغه، ج 2، ص 182، «خشع»

[2] . معجم الفروق اللغويّه، ص 216، «خشوع»

[3] . ترتيب‌العين، ج 1، ص 490، «خشع»

[4] . ضمير در «إنّها» بنا بر يك احتمال به «استعانت» برمى‌گردد. (الكشّاف، ج 1، ص 134)

[5] . ضمير در «إنّها» بنا بر يك احتمال به «الصّلوة» برمى‌گردد. (الكشّاف، ج 1، ص 134)