حسن ظن‌

--) ظن‌

حسن عقلى‌

حُسن عقلى، افعالى است كه عقل‌ [عملى‌] مستقلا انجام دادن آن را مى‌پسندد، مثل عدل، [1] نيز هر آنچه سازگار با طبع انسان يا صفت كمال مثل آگاهى و دانش باشد. [2] در اين مدخل از آياتى‌ كه مخاطب را به عقل و حكم آن فرا مى‌خواند، استفاده شده است.

موارد حسن عقلى‌

1. آزادى‌

1. آزادى و استقلال، نيكو و ارزشمند نزد عقل:

ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا عَبْداً مَمْلُوكاً لا يَقْدِرُ عَلى‌ شَيْ‌ءٍ وَ مَنْ رَزَقْناهُ مِنَّا رِزْقاً حَسَناً فَهُوَ يُنْفِقُ مِنْهُ سِرًّا وَ جَهْراً هَلْ يَسْتَوُونَ‌ ....

نحل (16) 75

2. احسان‌

2. توانايى درك عقل، بر شايستگى احسان در برابر احسان:

هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ. [3]

الرّحمن (55) 60

3. اداى امانت‌

3. اداى امانت به صاحب آن، ممدوح و ارزشمند از نظر عقلى:

إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‌ أَهْلِها وَ إِذا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُمْ بِهِ‌ ... [4]

نساء (4) 58

4. برترى معبود حقيقى‌

4. بديهى بودن برترى معبود حقيقى، نسبت به معبودان مشركان:

قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ سَلامٌ عَلى‌ عِبادِهِ الَّذِينَ اصْطَفى‌ آللَّهُ خَيْرٌ أَمَّا يُشْرِكُونَ.

نمل (27) 59

5. برترى نور

5. بديهى بودن برترى نور بر ظلمت:

أَ وَ مَنْ كانَ مَيْتاً فَأَحْيَيْناهُ وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَنْ مَثَلُهُ فِي الظُّلُماتِ لَيْسَ بِخارِجٍ مِنْها كَذلِكَ زُيِّنَ لِلْكافِرِينَ ما كانُوا يَعْمَلُونَ.

انعام (6) 122

قُلْ مَنْ رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ قُلِ اللَّهُ قُلْ أَ فَاتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ لا يَمْلِكُونَ لِأَنْفُسِهِمْ نَفْعاً وَ لا ضَرًّا قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمى‌ وَ الْبَصِيرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِي الظُّلُماتُ وَ النُّورُ أَمْ جَعَلُوا لِلَّهِ شُرَكاءَ خَلَقُوا كَخَلْقِهِ فَتَشابَهَ الْخَلْقُ عَلَيْهِمْ قُلِ اللَّهُ خالِقُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ وَ هُوَ الْواحِدُ الْقَهَّارُ.

رعد (13) 16

[1] . ر. ك: موسوعة كشّاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج 1، ص 667، «الحُسْن»

[2] . مصطلحات علم الكلام‌الاسلامى، ج 1، ص 482-/ 483، «حُسن»

[3] . استفهام در آيه، انكارى است (الميزان، ج 19، ص 110) يعنى نيكى، جواب نيكى است و چنين اصلى از نظر هر خردمندى پسنديده و خلاف آن قبيح است‌

[4] . جمله «إنّ اللّه نعمّا يعظكم به» به منزله تعليل براى دو امرى است كه در آيه آمده است. تعليل و نيز فعل مدح «نعم» اگرچه از ناحيه خداوند صادر شده، امّا يادآورى آن، مؤيّد اين معنا است كه عقل و عقلا نيز حسن آن را مى‌دانند