بى‌شائبه است و هرگز دروغ نمى‌گويد. اگر پناه دهد، استوار است و اگر شفاعت كند، شفاعتش مقبول است ... [1] قرآن مجيد، بى آن‌كه گذشت زمان، چيزى از آن بكاهد يا مرور ايام آن را از پاى در آورد، و بى آن كه موج‌هاى تغيير و تبديل، لفظ و معناى آن را آشفته سازد، همواره هدايتگر انسان‌ها در همه ادوار تاريخ بوده است. اين وحينامه الهى، با همان الفاظ ثابت كه از روز نخست به ميان آورد و با همان ادبيات كهن و مرسوم، هميشه صدرنشين هر محفلى است كه در آن نكته‌ى تازه گفته مى‌شود و يا دانش نو پرده از رخسار برمى‌دارد. آيا اعجازى از اين فراتر به انديشه آدمى مى‌گنجد كه كتابى كهن، چنين تازه و شاداب، رهاوردهاى علمى، عقلى و شهودى بشر را پذيرا است و همه آنها را تواند كه در دامان خود پرورد. ستيزه جويان هر قدر كه آشوب كنند، نتوانند گردى بر دامانِ قرآن بنشانند و او است كه همچنان هماورد مى‌خواهد.

تازگى و طراوت، نشانه‌اى از اعجاز قرآن است. و اين شگفتى گويا هماره مايه اعجاب و پرسش فرهيختگان تاريخ بوده است؛ چنان كه از امام صادق (ع) پرسيده‌اند: چرا به رغم گذشت زمان، قرآن هر روز تازه و تازه‌تر مى‌شود؟ امام (ع) در پاسخ فرمودند:

زيرا خداوند، قرآن را نه براى مردمى ويژه يا دوره‌اى خاصّ، فرستاده است، بلكه اين كتاب، براى همه زمان‌ها و همه انسان‌ها است. [2] آرى از آنجا كه شناخت قرآن و آشنايى با احكام و حِكَم و اسرار مستور و رموز نهفته آن رزق گرانبهاى انسان در تمامى اعصار است، فرزانگان عصر حاضر نيز بايد قرآن پژوهى را وجهه همّت خويش قرار داده، متناسب با نيازهاى روز، معارف قرآنى را كشف و ارايه كنند و به رزق ويژه خويش دست يابند.

اكنون خداوند را سپاس مى‌گزاريم كه به مجموعه پژوهشگران مركز فرهنگ و معارف قرآن توفيق داد كه دسترسى به «فرهنگ قرآن» و راهيابى به موضوعات و مفاهيم قرآن را براى نسل فرزانه و جستجوگر امروز تسهيل نمايند. باشد كه همه دلدادگان قرآن از چشمه‌سار زلال آن بهره‌مند گردند.

الف. هدف و ضرورت تدوين‌

به حتم هيچ كتابى تاكنون، اين اندازه موضوع و محور تحقيق و گزارش نبوده است. از ده‌ها هزار كتابى كه قرآن را چون نگين در ميان خود گرفته، چنين بر مى‌آيد كه قرآن هماره مورد توجّه انديشمندان و بزرگان علم و معرفت بوده است. اين تحقيقات از دامنه اطلاع‌رسانى تا قلّه تفسير و

[1] همان، خطبه 176.

[2] بحار الانوار، ج 2، ص 280.