كه همواره وابسته به اين و آن مى‌شوند و كوركورانه دنبال هر برنامه‌اى مى‌افتد.

36- جهل موجب پراكندگى و اختلاف است‌

«لايُقاتِلُونَكُمْ جَميعاً الّا فى قُرىً مُحَصَّنَةٍ اوْ مِنْ وَراءِ جُدُرٍبَأْسُهُمْ بَيْنَهُمْ شَديدٌ تَحْسَبُهُمْ جَميعاً وَقُلُوبُهُمْ شَتّى‌ ذلِكَ بِانَّهُمْ قَوْمٌ لا يَعْقِلُونَ؛

آنها هرگز با شما به صورت دست جمعى نمى‌جنگند، جز در دژهاى محكم يا از پشت ديوارها، پيكارشان در ميان خودشان شديد است (اما در برابر شما ناتوانند) آنها را متحد گمان مى‌كنى، در حالى كه دل‌هاى آنان پراكنده است، اين به خاطر آن است كه قومى بى‌تعقل و جاهلند» (حشر 14)

«قرى» جمع‌ «قريه» به معنى آبادى است، اعم از شهر و روستا، و گاه به گروهى از انسان‌ها كه در يك محل جمعند نيز گفته مى‌شود. و «قرى محصنة» به آبادى‌هايى گفته مى‌شود كه به وسيله برج و بارو يا خندق و موانع ديگر از هجوم دشمن در امان است.

اين آيه كه پيرامون طايفه‌ «بنى‌نضير» (يكى از طوايف سه گانه يهود در مدينه) سخن مى‌گويد از ترس و وحشت درونى و اختلاف پراكندگى باطن آنها پرده بر مى‌دارد، مى‌گويد: به ظاهر پرهياهو و متحد آنها نگاه نكن، آنها در واقع جمعيتى پراكنده‌اند، و اين به دليل جهل و نادانى آنها است.

هميشه اختلافات از جهل، و اتحاد و اتفاق از آگاهى سرچشمه مى‌گيرد، افراد جاهل نه تنها خطرات عظيم پراكندگى را نمى‌بينند، و از بركات اتحاد بى‌خبرند، بلكه از اصول هم‌زيستى سالم و طرز همكارى و شرايط فعاليت دست جمعى صحيح نيز اطلاعى ندارند، و همين امر آنها را به پراكندگى مى‌كشاند.

هرگز افراد متعصب و لجوج و خودخواه و خود محور و كينه توز بى‌گذشت نمى‌توانند از اتحاد و اتفاق برخوردار باشند چرا كه هريك از اين امور مانع بزرگى در راه وحدت است و مى‌دانيم اين پديده‌ها همه از جهل ناشى‌