روى همگان باز است، و چيزى از آن مفيدتر نيست، و اين همان چيزى است كه ما درصدد آن هستيم. [1]

اكنون به سراغ عناوين ديگرى كه بر محور آثار «جهل» دور مى‌زند، مى‌رويم، تا با توجه به آثار منفى و مرگبار جهل، راه خود را به سوى علم و معرفت و آثار مثبت و حيات‌بخش آن بگشاييم.

26- دوزخيان جاهلانند

«وَلَقَدْ ذَرَأنا لِجَهَنَمَ كَثيراً مِنَ الْجِنِ وَاْلِانْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا يَفْقَهُونَ بِها وَلَهُمُ اعْيُنٌ لا يُبْصِروُنَ بها وَلَهُمْ آذانٌ لا يَسْمَعُونَ بِها اولِئكَ كَاْلَانْعامِ بَلْ هُمْ اضَلُ اولِئكَ هُمُ الْغافِلُونَ؛ ما بسيارى از جن و انس را براى دوزخ آفريديم آنها دل‌هايى (عقل‌هايى) دارند كه با آن انديشه نمى‌كنند و نمى‌فهمند، و چشمانى كه با آن نمى‌بينند، و گوش‌هايى كه با آن نمى‌شنوند، آنها همچون چار پايانند، بلكه گمراهتر! آنها همان غافلانند» (اعراف 179)

«ذَرَأ» از ماده «ذراْ (بر وزن زَرْع) به معنى خلقت و ايجاد و آفرينش است، ولى به طورى كه از «مقاييس اللغة» برمى‌آيد ريشه آن به معنى «بذر افشاندن» مى‌باشد، و شايد به همين دليل «راغب» در «مفردات» معنى اصلى آن را «اظهار و آشكار ساختن» ذكر كرده، و بعضى مانند «التحقيق فى كلمات القرآن الكريم» معناى اصلى آن را «بسط و گسترش» مى‌دانند.

و در آيه مورد بحث اگر منظور «خلقت و آفرينش» باشد معناى آيه اين است كه اين‌گونه افراد كه از مواهب خداداد كه منابع و ابزار معرفت و شناخت است مانند قلب و گوش و چشم بهره نمى‌گيرند سرنوشتى جز دوزخ ندارند، گويى‌

[1]. على عليه السلام فرمود: «لاكنز انفع من العلم؛ هيچ گنجى سودمندتر از گنج علم نيست» (بحارالانوار جلد 1، صفحه 183).