معصوم(عليه السلام) چند شرط لازم است:

1. آن حضرت در مقام تشريع و بيان حكم خدا بوده باشد و فعل او از افعال طبيعى روزمره نباشد;

[2]پيروى از آن حضرت در آن مورد جايز باشد و مورد نهى قرار نگرفته باشد، زيرا بعضى از كارها فقط براى پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) جايز بود، مانند: ازدواج با بيش از چهار زن و داخل شدن به مكه بدون احرام، و وجوب نماز شب

نكته اول:

اين مسئله كه آيا هرگاه از پيامبر(صلى الله عليه وآله) يا امام معصوم(عليه السلام)عملى سر زند كه از هر نوع قرينه اى خالى باشد، علاوه بر جواز و مشروع بودن براى مسلمانان، بر وجوب يا استحباب آن نيز دلالت دارد يا خير، مورد اختلاف بوده و چهار ديدگاه در آن وجود دارد.

نكته دوم:

سنت فعلى از نظر شيعه همان فعل پيامبر(صلى الله عليه وآله) و معصوم(عليه السلام)است، اما از ديدگاه اهل سنت فقط شامل فعل پيامبر(صلى الله عليه وآله) است.

عبدالبر، محمد زكى، تقنين اصول الفقه، ص 40.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 66.

جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد (از ديدگاه مذاهب اسلامى)، ص 156.

زهيرالمالكى، محمد ابوالنور، اصول الفقه، ج 3، ص 107.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 3، ص (122-119).

حجيت سنت نبوى

صحّت استناد به قول، فعل و تقرير معصومين(عليهم السلام)

حجيت سنت نبوى، به معناى معتبر بودن گفتار، رفتار و تقرير پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) است كه در مقام عمل مورد تمسك و استناد مسلمانان و علما قرار مى گيرد و اين تمسك موجب معذّريت و منجّزيت است.

درباره حجيت سنت نبوى، نزد مسلمانان بحثى نيست و همه در اين مورد فى الجمله اتفاق نظر دارند.

ادله اى كه براى حجيت سنت نبوى ارائه شده است عبارت است از:

أ) برخى آيات قرآن كريم، از جمله آيه: (ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا);[1]

ب) احاديث متعددى كه در اين باره آمده است، مانند روايتى از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) كه در حجة الوداع فرمود: «تركت فيكم امرين لن تضلوا بعدهما ابدا كتاب الله و سنة نبيه»;

ج) ادله عقلى دلالت كننده بر عصمت رسول خدا(صلى الله عليه وآله)، و ممتنع بودن غفلت، خطا و سهو از آن حضرت;

د) اجماع مسلمانان بر درستى تمسك به سنّت نبوى.

[1]حشر (59)، آيه 7

مطهرى، مرتضى، آشنايى با علوم اسلامى، ج 3، ص 22.

عبدالبر، محمد زكى، تقنين اصول الفقه، ص 40.

جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد (از ديدگاه مذاهب اسلامى)، ص (77-76).

فيض، عليرضا، مبادى فقه و اصول، ص 30.

طباطبايى حكيم، محمد تقى، الاصول العامة للفقه المقارن، ص (131-124).

حجيت سيره

ر.ك: حجيت سيره عقلا; حجيت سيره متشرعه.

حجيت سيره صحابه

صحّت استناد به سيره صحابه پيامبر(صلى الله عليه وآله)

حجيت سيره صحابه، به معناى درستى تمسك به سيره صحابه براى استنباط احكام شرعى و لزوم عمل طبق آن است، كه لازمه آن منجّزيت در صورت مطابقت با واقع و معذّريت در صورت مخالفت با واقع مى باشد.

اصوليون امامى سيره صحابه را حجت نمى دانند، اما اصوليون اهل سنت در اين مورد اختلاف داشته و پنج نظريه از آنها نقل شده است:

1. برخى از آنان سيره صحابه را حجت مى دانند;

2. گروهى سيره صحابه را، اگر مخالف قياس باشد، حجت مى شمارند;

3. عده اى سيره ابوبكر و عمر را به دليل اين حديث منقول از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) كه فرمود: «اقتدوا بالَذَين من بعدى» حجت دانسته اند;

4. جمعى از آنان قول خلفاى راشدين را در صورتى كه در چيزى اتفاق نظر داشته باشند، حجت شمرده اند;

[5]برخى ديگر همانند «غزالى» همه نظريات ذكر شده درباره حجيت سيره صحابه را باطل دانسته اند

نيز ر.ك: سيره صحابه.

طباطبايى حكيم، محمد تقى، الاصول العامة للفقه المقارن، ص 439.

جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد (از ديدگاه مذاهب اسلامى)، ص (84-80).

حجيت سيره عقل

صحّت استناد به سيره عقلا در استنباط حكم شرعى

حجيت سيره عقلا، به معناى صحت استناد و احتجاج به سيره عقلا در ميان عقلا است و چون شارع رئيس عقلا است، نزد وى نيز چنين رويه اى پسنديده است.

سيره عقلا اقسام متفاوتى دارد كه برخى از آن ها به طور مستقل و برخى به خاطر كشف از قول معصوم(عليه السلام) حجت است.

توضيح:

سيره عقلايى سه گونه است:

1. سيره اى كه موضوع حكم شرعى را منقح مى كند; اين نوع از سيره عقلا به طور مستقل حجت است;

2. سيره اى كه ظهور دليل را منقح مى سازد; شرط حجيت اين قسم از سيره، معاصر بودن آن با زمان معصوم(عليه السلام) است;

3. سيره اى كه از آن حكم شرعى فهميده مى شود، كه

• ترجمه نوع 1
• ترجمه نوع 2
• ترجمه نوع 3