بعضى نيز معتقدند در صورت امكان هيجده روز روزه بگيرد كافى است[2].

جمع ميان روايات نيز بعيد نيست به اين ترتيب كه در صورت عدم توانايى به هر شكل و صورت،مى‌تواند استغفار كند و به زندگى زناشويى بازگردد ،هرچند مستحب است كه در چنين صورتى از همسرش جدا شود(زيرا اين گونه جمع،با توجه به معتبر بودن سند هر دو حديث،جمعى است شناخته شده و در فقه نظاير فراوانى دارد).

بسيارى از فقها معتقدند اگرچند بار ظهار كند(به ترتيبى كه جملۀ مزبور را با قصد جدى تكرار كند)بايد چند كفاره بدهد هرچند در مجلس واحدى صورت گيرد،مگر اين كه منظور او از تكرار تأكيد باشد،نه ظهار جديد.

هرگاه قبل از دادن كفاره با همسرش آميزش جنسى كند بايد دو كفاره بدهد،كفاره‌اى براى ظهار،كفاره‌اى براى آميزش جنسى قبل از دادن كفاره ظهار،و اين حكم در ميان فقها مورد اتفاق است،البته آيات مورد بحث از اين مسئله ساكت است،ولى در روايات اهل بيت عليهم السلام به آن اشاره شده است[3].

بر خورد قاطع اسلام با مسئله ظهار بيانگر اين واقعيت است كه اسلام هرگز اجازه نمى‌دهد حقوق زن به‌وسيلۀ مردان خودكامه با استفاده از رسوم و عادات ظالمانه مورد تجاوز قرار گيرد،بلكه هر سنت غلط و خرافى را در اين زمينه هر قدر در ميان مردم محكم باشد در هم مى‌شكند.(ج 416/23 تا 418.)

ظهور:(بقره189/.)[*]

جمع«ظهر»به معنى«پشت»است.در آيۀ مورد بحث چون سخن از حج و اين كه مى‌توان موسم حج را به‌وسيلۀ هلال ماه تعيين كرد به ميان آمده،خداوند به يكى از عادات و

[1]مأخذ پيشين،ص 555(حديث 4).

[2] كنز العرفان،ج 292/2.

[3] وسائل الشيعه،ج 526/15(حديث 1 و 3 تا 6).

[*]يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَوٰاقِيتُ لِلنّٰاسِ وَ الْحَجِّ وَ لَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِهٰا...

• ترجمه نوع 1
• ترجمه نوع 2
• ترجمه نوع 3