فضل [2] و نام پدرش: حسن [3] مىباشد. كنيهء او: ابو على، و لقبش را أمين الدّين يا أمين الإسلام گفتهاند.
شهرتش:
طبرسى است كه طبرس همان تفرش از مضافات أراك مىباشد. در آن عصر تفرش از اعمال قم محسوب مىشده است.
سال ولادت
طبرسى بخوبى معلوم نيست، صاحب كتاب «طبرسى و مجمع البيان» ولادت او را در حدود سال 468 يا 469 هجرى قمرى دانسته است، سال وفاتش چنانكه خواهد آمد در سال 548 مىباشد، بنا بر اين مدّت عمر او به 79 يا 80 سال بالغ مىگردد.
وى متجاوز از 50 سال در مشهد مقدّس اقامت داشت و بعلّت قرابتش با سادات آل زبارة كه از اشراف و متنفّذين آن سامان بودند در آن شهر معزّز و مكرّم مىزيست. در سال 523 به سبزوار منتقل شد و در اين ديار نيز مورد عنايت و بزرگداشت سادات مذكور بود. طبرسى قريب 25 سال از عمر خود را در اين شهر گذرانيد و به تصنيف و تأليف پرداخت و عاقبت در همين شهر به سال 548 در گذشت، و جنازهاش به مشهد مقدّس انتقال و در آن شهر مدفون گشت، آرامگاه او در مشهد معروف است.
خاندان طبرسى:
همه از بزرگان و عالمان دين بودهاند و هر يك را مصنّفاتى بر شمردهاند، و در اينجا بذكر سه تن از فرزندان و نوادهء او اقتصار مىشود:
1-شيخ رضيّ الدّين، ابو نصر، حسن، پسر ابو على طبرسى و از أكابر علماى قرن ششم و صاحب مكارم الأخلاق و جامع الاخبار است.
2-عليّ طبرسى فرزند ديگر ابو على كه شايد به مناسبت همين فرزند است كه طبرسى را ابو على نام دادهاند.
3-عليّ بن حسن نوادهء طبرسى كه دانشمند بنام عصر خود و صاحب مشكوة الأنوار بوده است.
پارهاى از سخنان دانشمندان در مدح و توثيق طبرسى:
عبد الجليل رازى در كتاب «النّقض» (كه در سال 556 يا 560 در دست تأليف بوده و اين سال هشت تا دوازده سال پس از مرگ ابو على است) در ضمن ذكر جماعتى معتبر از مفسّران شيعه از امامان و ديگر دانشمندان نام خواجه بو على طبرسى را برده و همهء آن دانشمندان را عالم و أمين و معتمد دانسته است [4] .
ابو الحسن عليّ بن زيد بيهقى در كتاب «تاريخ بيهق» (كه به سال 563 يعنى 15 سال پس از مرگ طبرسى تأليف شده است) گويد: «اين امام (طبرسى) در نحو فريد عصر بود... و در علوم ديگر به درجهء أفادت رسيد» [5] .
ابن شهر آشوب در «معالم العلماء» گويد: «شيخى أبو عليّ الطّبرسيّ له مجمع البيان في معان القرآن» [6] .
و همو در مناقب گويد: «و أنبأنى الطّبرسى بمجمع البيان لعلوم القرآن... » [7] .
[1]ترجمهء طبرسى در غالب كتب تراجم مسطور است و بعد از اين در باب كارهاى انجام شده نام پارهاى از آن كتب خواهد آمد ولى بهترين و محققانهترين كتابى كه در اين باب تأليف شده است كتاب «طبرسى و مجمع البيان» است كه تأليف دانشمند گرامى آقاى دكتر حسين كريمان مىباشد. آنچه در اين مقدمه آمده گزيدهاى از آن كتاب است (ج 1، ص 166 ببعد) .
[2]در كتاب نقد الرجال تفرشى ص 266 و همچنين در لؤلؤتى البحرين ص 279 على آمده است.
[3]در نسخه بدل تاريخ بيهق تصحيح مرحوم بهمنيار ص 242 و همچنين در جلد أول كشف الظنون چاپ 1310 در تعريف اعلام الورى ص 124 حسين آمده است و در لؤلؤتى البحرين فضل ياد شده است.