مقدمة الجزء الأول‌

مقدمهء مركز مديريت حوزهء علميهء قم‌

بِسْمِ اَللََّهِ اَلرَّحْمََنِ اَلرَّحِيمِ‌

در اجراى مصوبه شورايعالى مديريت حوزه علميه قم مبنى بر تدريس يكدوره تفسير در طول تحصيل دروس سطح حوزه علميه قم، و انتخاب تفسير شريف جوامع الجامع تأليف أمين الدين ابو على الفضل بن الحسن الطبرسي-قدس سره-بعنوان متن درسى، و با توجه به اينكه أصح و مفيدترين نسخه چاپ شده از تفسير مذكور، نسخه چاپ دانشگاه تهران بوده است. لهذا اين مركز با هماهنگى مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران و جلب موافقت آن مؤسسه أقدام به نشر و چاپ جلد أول و دوم اين كتاب در قطع وزيري نمود.

از همكارى و مساعدتهاى مسئولين محترم دانشگاه و مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران تشكر نموده و دوام توفيق آنان را خواستاريم.

مركز مديريت حوزه علميه قم‌

بِسْمِ اَللََّهِ اَلرَّحْمََنِ اَلرَّحِيمِ*

مقدمهء چاپ دوم تفسير جوامع الجامع‌

انتشارات دانشگاه تهران اَلْحَمْدُ لِلََّهِ رَبِّ اَلْعََالَمِينَ* و الصلاة و السلام على سيدنا محمد و آله الطاهرين.

بسيار خوشوقتم و خداوند متعال را سپاس مى‌گويم كه اكنون كه مؤسسهء چاپ و- انتشارات دانشگاه تهران به چاپ سومين جلد از چهار جلد كتاب شريف جوامع الجامع اثر نفيس و ارزندهء دانشمند بزرگوار و مفسر عالى‌مقدار قرآن كريم، أمين الدين، ابو على فضل بن حسن طبرسى اشتغال دارد قرار داد چاپ دوم آن به امضا رسيد.

اشتغالات بسيار اينجانب كه از آغاز جوانى تا كنون ادامه داشته است، سنگينى فوق العادهء چاپ اين كتاب كه بر اهل بصيرت پوشيده نيست، و بالاخره عدم توفيق در دستيابى به افراد جامع‌الشرائطى كه به اينجانب كمك مؤثر نمايند كار چاپ اين كتاب را دشوار و به درازا كشانده است بطورى كه پس از گذشت سالها هنوز چاپ جلد سوم آن پايان نيافته است. اكنون كه به فضل خداوند چاپ دوم به مرحلهء عمل درآمده از حضرتش درخواست دارم توفيق عنايت فرموده با سعى بيشتر هر چه زودتر چاپ أول را به پايان رسانم.

بديهي است كتابى كه به زبان عربى در كشورى فارسى زبان تدوين يافته نمى‌تواند رواج فراوانى داشته باشد، ليكن متأسفانه اين كتاب نتوانست حتى در بين عربى دانان مقام شايستهء خود را بدست آورد، زيرا رواج و انتشار اينگونه كتب نياز به تبليغ و لا اقل معرفى آن دارد، مع الأسف در مورد اين اثر بسيار ارزنده حتى كمترين معرفى و تبليغى انجام نگرفت، بلكه بر عكس در مورد جلد أول آن اينطور بنظر مى رسد كه سعى در اختفاء آن بوده است، كتاب را در قطع رحلى در پانصد نسخه چاپ كردند و در گوشه‌اى از أنبار پنهان داشتند و حتى نسخه‌اى از آنرا در دسترس كسى قرار ندادند، آرى چنانچه فرد يا افرادى از داخل يا خارج به ميهمانى مى‌آمدند و يا به مناسبتهاى ديگر نسخه يا نسخى از آنرا به ارمغان به ايشان مى‌دادند!! أولين بار كه اين اثر مورد معرفى واقع شد سال 1362 شمسى بود كه اين كتاب بوسيلهء وزارت فرهنگ و ارشاد جمهورى إسلامي كتاب سال شناخته شد.

أخيرا اطلاع يافتم كه بنياد پژوهشهاى إسلامي وابسته به آستان قدس رضوى (ع) در نظر دارد بر مبناى اين چاپ، كتاب را به زبان انگليسى و أحيانا فارسى ترجمه كند.

بدون شك مهمترين چيزى كه در شناساندن اين اثر تحقيقي بزرگ تأثير دارد همان چاپ مجدد در قطع متناسب (وزيري) و درسى كردن آن است كه شورايعالى مديريت حوزه علميه قم تصدى آنرا بعهده گرفته‌اند. از خداوند توفيق هر چه بيشتر ايشانرا مسألت دارم.

در مورد كارهايى كه اينجانب بر روى كتاب جوامع الجامع انجام داده‌ام در صفحهء بيست و سه به بعد مقدمهء جلد أول به تفصيل سخن رفته است نيازى به تكرار نيست، ليكن مناسب است به امتيازات مجلدات پايان يافته يا در راه پايان اشاره شود:

1-امتياز جلد أول نسبت به ساير مجلدات اين است كه در آغاز آن مقدمهء نسبتا مبسوطى در معرفى شخصيت والاى شيخ طبرسى أعلى اللّه مقامه الشريف، و معرفى نسخى كه مورد استفاده قرار گرفته، و كيفيت تصحيح و تحقيق و تعليق، و مسائلى از اين قبيل آورده شده، و در متن كتاب بيشتر به رعايت رسم الخط و تصحيح و علامت گذارى پرداخته شده، و در پاورقى، بيشتر، اختلاف نسخ و معانى لغات و مطالبى از اين قبيل آورده شده است.

2-امتياز ساير مجلدات نسبت به جلد أول اين است كه بتدريج پاورقيها پربارتر شده:

اشعار كه در جلد أول ترجمه و تفسير نمى‌شده و يا حداكثر برخى از لغات آن معنى مى‌شده است در اين مجلدات با اشاره به نام شاعر به تفصيل شرح و تفسير شده است، همينطور در مورد أمثال، ترجمهء شخصيتها، موضوعات تاريخى، جغرافيائى و مسائلى از اين قبيل.

3-در متن كتاب در جلد أول تنها آيات قرآن، تفسير آيات و اشعار به أول سطر برده شده است ولى در مجلدات بعد بتدريج سعى شده است كه آغاز مطالب و أحيانا نكات برجستهء ديگر نيز به أول سطر برده شود.

در پايان اشاره به اين نكته مناسب است كه چاپ دوم هم نسبت به چاپ أول دو امتياز دارد:

يكى-اين كه اغلاط چاپى كه در چاپ أول در پايان كتاب در غلطنامه آورده شده است همچنين استدراكات و فوائت، در چاپ دوم بنحوى در متن و يا پاورقى گنجانده شده است.

ديگر-اين كه قطع رحلى كه در گذشته تقريبا به كتب علوم قديمه اختصاص داشت و در حال حاضر به سمت منسوخ شدن پيش مى‌رود در چاپ دوم به قطع وزيري كه امروزه در اغلب كتب معمول و متداول است تبديل شده است.

أبو القاسم گرجى 1367

بِسْمِ اَللََّهِ اَلرَّحْمََنِ اَلرَّحِيمِ*

مقدمهء مصحح‌

در سال يكهزار و سيصد و چهل و سه هجرى شمسى سازمان برنامه براى چاپ سه كتاب: متن فقهى و تفسيرى و فلسفى، اعتباري در اختيار دانشكدهء الهيّات و معارف إسلامي قرار داد، و براى اجراى اين منظور گروه فقه و اصول قسمتى از كتاب «الخلاف» شيخ طوسى، و گروه تفسير يك سوّم از كتاب «جوامع الجامع» شيخ طبرسى، و گروه فلسفه كتاب «التّحصيل» بهمنيار را انتخاب نمودند، خوشبختانه اينجانب در چاپ كتاب خلاف و جوامع الجامع نامزد كار شدم، در ضمن تهيّهء مقدّمات كار، سال چهل و سه پايان يافت، با آغاز سال چهل و چهار أقدام اينجانب بكار نيز آغاز شد، از كتاب خلاف اجزائى به همّت جناب آقاى شيخ الإسلام استاد محترم دانشكده چاپ شده بود كه اينجانب بدستور مدير محترم گروه به ايشان ملحق شدم و چاپ آن را در چاپخانهء حيدرى به پايان رسانديم، ولى كتاب جوامع الجامع كه كار آن چنانكه مشاهده مى‌شود كمّا و كيفا بسيار سنگين‌تر است، و بعلاوه تقريبا تمام كار را خود شخصا انجام داده‌ام، هنوز پايان نيافته، و اميد است با پايان يافتن چاپ اين مقدّمه چاپ اين كتاب نيز پايان يابد.

چاپ و انتشار كتاب جليل حاضر كه يكى از ارزنده‌ترين آثار يكى از بزرگترين دانشمندان و مفسّران بنام شيعه بلكه عالم اسلام يعنى أمين الإسلام، ابو على، فضل بن حسن طبرسى است مرهون حسن توجّه سازمان برنامه است كه شايد براى نخستين بار در چنين راهى قدم نهاده و أقدام به نشر اين اثر بزرگ إسلامي را لا اقلّ در عداد قيام به إيجاد و توسعهء يكى از مظاهر تمدّن كنونى تشخيص داده است، و اين موضوع خود مايهء بسى اميدوارى و حائز كمال اهميّت است كه رجال دولت ما توجّه به امور معنوى و احياء و نشر آثار پر ارج إسلامي را مورد عنايت و توجّه خويش قرار داده‌اند، و اميدواريم كه كارگردانان سازمان برنامه نه تنها موافقت فرمايند كه اجزاء ديگر اين اثر نفيس به طبع برسد، بلكه همه ساله اعتباري مخصوص در اختيار دانشكدهء الهيّات و معارف إسلامي كه حقّا رابط علوم قديم و جديد است بگذارند تا بتواند هر چند وقت يك بار اثرى ارزنده از آثار إسلامي را با دقّتى كه مناسب أوضاع و احوال مترقّى كشور عزيز ماست پس از تصحيح و تنقيح و تحشيه و تعليق بچاپ برساند.

مجرى طرح سازمان برنامه كه جناب آقاى دكتر عبد الحميد گلشن ابراهيمى استاد و معاون محترم دانشكدهء الهيّات و معارف إسلامي مى‌باشند الحقّ در حسن اجراى آن كمال كوشش مبذول داشته و هيچگونه مسامحتى جايز نشمرده‌اند از اين رو شايستهء سپاس فراوان و تقدير شايان خواهند بود.

اينك در آغاز به ترجمهء مؤلّف، و ضمنا به معرّفى كتاب حاضر، و سپس به ذكر خصوصيّات نسخ، و در پايان به كارهاى انجام شده مى‌پردازد: