النبوي، خصائص الأئمة، ديوان شعر و كتب ديگر است.

شيخ طوسى پس از مفيد ملازم سيد مرتضى گرديد و بطورى كه اشاره شد در آن هنگام بيش از 28 سال از عمر وى نمىگذشت و نظر به جودت ذهن و حسن قريحه و استعداد سرشار وى، مورد عنايت خاص سيد گرديد و سيد براى او 12 دينار شهريه مقرر فرمود، و اين خود مىرساند كه در آن هنگام هنوز شيخ مانند يك طلبۀ غريب در بغداد بسر مىبرده و نيازمند به كمك استاد، بوده است. شيخ طوسى مدت بيست و سه سال از 413 تا 436 از منبع فياض و دانش بيكران سيد استفاده كرد و در پرتو عظمت و نفوذ سيد هر چه بيشتر از امكانات برخوردار بود. بنظر اينجانب شيخ طوسى پس از درك مفيد و چند تن ديگر از اساتيد كه قبلا نام برخى از آنان برده شد، در علم روايت و حديث آن قدرها به سيد احتياج نداشته است زيرا وى، در ظرف پنج سال غالب مشايخ حديث سيد را درك كرده و مرويات آنان را بلا واسطه از خود ايشان فرا گرفته است و اين معنى از عبارت رجال شيخ [58] در ترجمۀ سيد مرتضى كاملا آشكار است:

يروي عن التلعكبري و الحسين بن على بن بابويه و غيرهم من شيوخنا و به همين علت، سيد مرتضى در طريق روايات تهذيب و استبصار دو كتاب مهم حديث شيخ واقع نشده و در كتب روايتى ديگر وى هم بسيار كم نام سيد برده مىشود، تنها شيخ، در فهرست [59] جزء طرق خود به كافى كلينى، طريقى را بوسيله سيد ذكر مىنمايد بدين كيفيت. و أخبرنا السيد الأجل المرتضى عن أبي الحسين أحمد بن على بن سعيد الكوفي عن الكليني.

أما در علم كلام، تفسير، لغت، و بطور كلى علوم ادبى و هم چنين فقه و اصول فقه ظاهرا از محضر سيد، حد اكثر استفاده را نموده است و آراء وى را در كتب كلاميه و تفسير خود و در كتاب «عدة الأصول» نقل، و گاهى مورد نقد قرار مىدهد. در فهرست [60]، پس از نقل قسمت عمدۀ تأليفات سيد مىگويد: «قرأت هذه الكتب أكثرها عليه و سمعت سائرها يقرأ عليه دفعات كثيرة».

بنا به شرحى كه طى ذكر تأليفات شيخ طوسى خواهيم آورد وى تعدادى از كتب مهم خود را در حيات سيد مرتضى تأليف كرده از قبيل تهذيب، استبصار، نهايه، المفصح في الإمامة، كتاب رجال، آغاز فهرست، و از همه مهمتر تلخيص الشافي كه مهمترين كتب شيخ است در امامت و آن، تنظيم و تلخيص كتاب شافى سيد مرتضى است و تا آن هنگام كتابي بآن

[58]- ص 485

[59]- ص 162

[60]- ص 126