برزخيّه و مثاليّه در الواح ديگر و عالم نازلتر ظهور كند ، كه آن عالم « خيال منفصل » و « خيال الكلّ » است ، كه به طريقهء حكماء اشراق آن عالم را عالم « مثل معلَّقه » گويند . و در اين عالم تغييرات و اختلافاتى ممكن الوقوع بلكه واقع است . و پس از آن ، تقديرات و اندازه گيرىها به توسّط ملائكهء موكَّله به عالم طبيعت است ، كه در اين لوح قدر تغييرات دائمى و تبديلات هميشگى است ، بلكه خود صورت سيّاله و حقيقت متصرّمه و متدرّجه است . و در اين لوح ، حقايق قابل شدّت و ضعف ، و حركات قابل سرعت و بطؤ و زياده و نقيصه‌اند ، و معذلك ، وجههء « يلى اللَّهى » و وجههء غيبى همين اشيا ، كه جهت تدلَّى به حق است و صورت ظهور « فيض منبسط » و « ظلّ ممدود » است و حقيقت « علم فعلى » حق است ، به هيچ وجه تغيير و تبديل در آن راه ندارد .
بالجمله ، كليّهء تغييرات و تبديلات و زيادى آجال و تقدير ارزاق نزد حكماء در لوح « قدر علمى » كه « عالم مثال » است - و نزد نويسنده در لوح « قدر عينى » كه محل خود تقديرات است - به دست ملائكهء موكلَّه به آن واقع شود .
بنابر اين ، مانعى ندارد كه چون « ليلة القدر » ليلهء توجه تامّ ولىّ كامل و ظهور سلطنت ملكوتيّهء او است ، به توسّط نفس شريف ولىّ كامل و امام هر عصر و قطب هر زمان - كه امروز حضرت بقية اللَّه في الارضين ، سيدنا و مولانا و امامنا و هادينا ، حجة بن الحسن العسكرى ارواحنا لمقدمه فداء است - تغييرات و تبديلات در عالم طبع واقع شود . پس ، هر يك از جزئيات طبيعت را خواهد بطيء الحركة كند ، و هر يك را خواهد سريع كند ، و هر رزقى را خواهد توسعه دهد ، و هر يك را خواهد تضييق كند . و اين اراده ارادهء حق است ، و ظل و شعاع ارادهء ازليّه و تابع فرامين الهيّه است ، چنانچه ملائكة اللَّه نيز از خود تصرّفى ندارند و تصرّفات همه ، بلكه تمام ذرّات وجود ، تصرّف الهى و از آن لطيفهء غيبيّهء الهيه است - فَاسْتَقِمْ كَما امِرْت 11 : 112 . [1] و اما آنچه گفته شده در احتمال ديگر ، وجه تسميهء « ليلة القدر » كه چون

[1] - « . . . پس استقامت بورز آنچنانكه بدان امر شده اى . » ( هود - 112 ) .