در اوّل آن تفصيلا در ذهن حاصل باشد ، يا اين قصد و تصميم را تفصيلا تصور نمايد فاعل ، بلكه گاه شود كه انسان به همان تصميم عزم اتيان مىكند عمل را در صورتى كه از صورت تفصيليّهء عمل و تصميم بكلَّى ذاهل و غافل است ، ولى آن حقيقت موجود است و عمل به تحريك آن در خارج موجود شود ، چنانچه در افعال اختياريّه وجدانا اين امر واضح است .
بالجمله ، اين تصميم عزم ، كه عبارت از نيّت است در لسان فقها رضوان اللَّه عليهم در هر عملى موجود است بدون تخلَّف ، كه اگر كسى بخواهد عمل اختيارى را بدون آن ايجاد كند امكان ندارد . با اين وصف وسوسهء شيطان پليد و دعابهء واهمه عقل را محكوم خود مىكند و امر ضرورى را بر انسان بيچاره تعميه مىكند ، و به جاى آن كه انسان عمر گران بهاى خود را صرف در تجويد و تخليص عمل كند و آن را از مفاسد باطنيّه تخليص كند و به جاى آن كه آن را صرف در معارف توحيد و حق شناسى و حق طلبى كند ، ابليس پليد او را وسوسه كند و نصف عمر را صرف در امرى ضرورى و شيئى واجب الحصول كند . شيطان را دامها و مكايد بسيار است : يكى را به ترك اصل عمل وادار كند ، و ديگرى را كه مأيوس شود از آن كه ترك عمل كند ، به ريا و عجب و ديگر مفسدات وادار كند ، و اگر به اين امر موفق نشد ، عملش را از راه مقدّس ما بى باطل كند - عبادات همهء مردم را در نظر انسان خوار كند و مردم را نسبت به عدم مبالات دهد ، آن وقت وادار كند كه در نيّت مثلا ، كه امرى است ملازم با عمل ، يا تكبير يا قرائت ، كه از امورى است عادى و بى مايه ، جميع عمر را صرف كند . و بالأخره راضى نشود از انسان مگر آن كه عملش را به يكى از اين طرق باطل كند .
وسواس را شئون بسيار و طرق بى شمار است كه اكنون نتوان در جميع آن بحث كرد و تمام شئون آن را استقصا نمود ، ولى در بين همه ، وسوسهء در نيّت شايد از همه مضحكتر و عجيبتر باشد ، زيرا كه اگر كسى بخواهد با تمام قوا قيام كند در همهء عمر به اتيان يك امر اختيارى بدون نيّت ، ممكن نيست از عهده بر آيد ، معذلك ، يك نفر بيچارهء مريض النّفس ضعيف العقل را