حق و حقيقت به واسطهء كثرت علم و غزارت آن و قوّت برهان محجوب شود و از سير در طلب بازماند ، و دامن همّت به كمر زند و از جدّيّت در طلب مطلوب حقيقى غفلت نورزد و خود را به مقام ديگر كه مقام دوم است برساند .
و آن ، چنان است كه آنچه را عقل با قوّت برهان و سلوك علمى ادراك كرده با قلم عقل به صفحهء قلب بنگارد و حقيقت ذلّ عبوديّت و عزّ ربوبيّت را به قلب برساند و از قيود و حجب علميّه فارغ گردد . و ما اشاره به اين مقام در آتيهء نزديكى مىنماييم ان شاء اللَّه . پس نتيجهء مقام دوم حصول ايمان به حقايق است .
مقام سوّم ، مقام « اطمينان و طمأنينهء نفس » است كه در حقيقت مرتبهء كاملهء ايمان است . قال تعالى مخاطبا لخليله : اوَ لَم تُؤمِنْ ؟ قالَ بَلى وَلكِنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْبي 2 : 260 . [1] و شايد اشاره به اين مرتبه نيز پس از اين بيايد .
مقام چهارم ، مقام « مشاهده » است كه آن نورى است الهى و تجلَّىاى است رحمانى كه تبع تجلَّيات اسمائيّه و صفاتّيه در سرّ سالك ظهور كند و سر تا پاى قلب او را به نور شهودى متنوّر نمايد . و در اين مقام درجاتى است كثيره كه ذكر آنها از حوصلهء اين اوراق خارج است . و در اين مقام نمونه اى از قرب نوافل ( كنت سمعه و بصره و يده ) [2] بروز كند و سالك خود را مستغرق بحر لا يتناهى بيند ، و پس از آن بحرى است بسيار عميق كه از اسرار « قدر » در آن شمّه اى كشف شود .
و هر يك از اين مقامات را استدراجى است خاصّ به خود كه سالك را در آن هلاكت عظيم است ، و سالك بايد در تمام مقامات خود را تخليص از انانيّت و انّيّت كند و خود بين و خودخواه نباشد كه سرچشمهء اكثر مفاسد است خصوصا براى سالك . و پس از اين اشارتى به اين مطلب مىنماييم ، ان شاء اللَّه .

[1] - « خداى تعالى خطاب به خليل خود ( إبراهيم ) فرمود : آيا ايمان نياورده اى ؟ گفت : چرا ، اما ( اين تقاضايم ) براى اين است كه قلبم اطمينان و آرامش يابد . » ( بقره - 260 ) .
[2] - پاورقى شماره 17 . .