كه درست مقلوب كل است و تمامت شعر وارونه خوانده شود.

(از بديع فروغى ص 87- 89).

مُقَنْطَرات‌

- (اصطلاح هيوى).

ابو ريحان بيرونى گويد:

دايره‌هااند موازى مر افق را. اگر زبر افق باشند سوى سمت الرأس مقنطرات ارتفاع خوانند. و اگر. زير افق باشند سوى سمت الرأس ببرابرى پاى مقنطرات انحطاط خوانند.

دايره بزرگ با دايره بزرگ نزديكى هم كند تا او را بر دو نقطه ببرد كه سر قطر كرده‌اند و ز او نيز دورى كند بدو نقطه همچنان برابر با يكديگر. و منطقة البروج چون معدل النهار را بر دو نقطه برابر يك با ديگر همى‌برد، بدو نقطه ديگر برابر يك بديگر نيز دور از وى همى‌شود. و دو نقطه تقاطع باعتدال معروف‌اند، زيرا ك آفتاب چون بايشان رسد روز با شب خويش راست شود بهمه جاى اندر روى زمين، و يكى بر ديگر نفزايد. و يكى را نقطه اعتدال بهارى خوانند. و اين آنست كه چون آفتاب از وى بگذرد بنيمه شمالى از منطقة البروج شود. و ديگر را نقطه اعتدال تيرماهى خوانند. و اين آنست كه چون آفتاب از وى بگذرد بنيمه جنوبى افتد. و اعتدال را نيز استوا خوانند. و اما آن هر دو نقطه كه غايت دورى بود اندر آن از معدل النهار نقطه انقلاب خوانند و منقلب نيز. و آن انقلاب كه بنيمه شمال است او را انقلاب تابستانى خوانند. و آنك بنيمه جنوب است او را انقلاب زمستانى خوانند، و انقلاب گشتن بود، زيرا ك آفتاب ازين دو نقطه باز گردد و آغازد ببر آمدن بسوى شمال از پس فرود آمدن سوى جنوب يا بفرودآمدن سوى جنوب از پس برآمدن.

(رجوع شود به التفهيم ص 73)

مَقُول‌

- (اصطلاح منطقى) كلمه مقول در لغت يعنى گفته شده و در اصطلاح اهل معقول بمعناى محمول آمده است و مقول در جواب ما هو يعنى آنچه در مقام سؤال از ماهيت شى‌ء گفته و حمل شود و بعبارت ديگر ذاتيات نوعى و جنسى اشياء را گويند:

(از دستور ج 3 ص 307).

مَقُولاتِ عَشَره‌

- (اصطلاح منطقى) حكماء جواهر و اعراض ده‌گانه را مقولات عشر گويند و آنچه مشهور ميان فلاسفه است مقولات برده قسم‌اند بحكم حصر عقلى و اين تقسيم و حصر عقلى را ارسطو پايه‌گذارى كرده است وى موجودات عالم را محدود و منحصر در ده مقوله كرده است كه نه مقوله عرض و يك مقوله جوهر باشد.

مقولات نه‌گانه عرضى عبارتند از كم، كيف، وضع، اين، اضافه، متى، ملك يا جده يا له فعل و انفعال «ان يفعل و ان ينفعل» هر يك از مقولات در تحت عنوان كلمه خود شرح داده شده و ميشود و مقوله جوهر نيز اقسامى دارد كه شرح داده شد.

بعضى مانند سهلان ساوجى صاحب بصائر قائل به پنج مقوله‌اند كه جوهر، كم، كيف، نسبت و حركت باشد و بعضى چهار مقوله اساسى قائل‌اند كه جوهر، كم، كيف و نسبت باشد و نسبت را جنس هفت‌